10.12.08

Huinca - Abya Yala

Huinca - Querandí

A
Arco: Afia.
Ave: Trofoni.

C
Cacique: Spen- mpen.

I
Isla del delta: Pakahocat.

L
La Luna los hará arrepentir: Agassaganup.

P
Pato: Perakat.

T
Traidor: Codí.

...........
Huinca - Mapuzungun

A
A: Meu / Mo.
Abajo: Nag / (Adv) Minchetu / Minutu / Naktu / Nakeltu / Naqeltu / Naqtu / (Ir) Naqmën.
Abdomen: Pue.
Abdominar: Afentun.
Abertura: Nülapeyüm / (De vaso) Wën.
Abiero: (Dejar) Nülakenun / Nülakenun.
Ablandarse: Nguëfadn / Nguëfashn.
Abogado: Rangiñelwe / Dënguñmachefe / Ranguiñelwe.
Abogar: Dënguñman / Dënguñpen.
Abonar: (Con estiércol) Funaltun.
Abono: (De estiércol) Funaltu.
Aborrecer: Füren / Üden / Üdenentun / Üdewëln.
Abortado: Lludkün.
Abortar: Lludkün / Lludkünpëñen.
Abrazar: Mafüln / Nüfkütun / Rofeln / Rofëln.
Abreviar: Pichikenun / Pichikënun / Pichikekënun / Pichikekenun / Pichilkan.
Abrigado: (Estar) Ñikemkelen / Ñikemtun.
Abrigar: Ñikemen / (Del viento) Ñikëmn.
Abrigarse: Ngenüftun / Nguënuftëkuwn / Nguënuftun / Ñikemkëlen / Ñikemtun / Ngenüftekuwun / (De la lluvia) Chütun / Chütulen / Chüllkëmtun.
Abrir: Nülan / (Los ojos) Lelikelen / Lelikenun / Lelikëlen / Lelikënun / (Un camino) Wengamn.
Abrirse: Nülan / (Un camino) Wengan.
Abscesos: Wën.
Abstenerse: Katrütuwun / Katrütuwn.
Abuela: (Materna) Chucho / (Paterna) Kuku.
Abuelita: Kushe papai / Kudé papai.
Abuelo: (Materno) Cheche / (Paterno) Laku.
Abundancia: (En) Pëtru.
Abundante: Petrü / Petrün / (Ser) Ünüfn / Pëtrün / Üngüfn.
Abundar: Petrün / Ünüfn.
Aburrirse: Ñon / Afeln uwn / Chañiwn.
Acá: Mamo / Faw / Famew / Tefamew / Tefámeu / Fau / Fameu / Fa / Meu.
Acabado: Afkëlen / (Bien) Trür.
Acabar: Pezamen / Pëshamn.
Acabarse: Pezan / Pëdan / Pëshan / (Chorreando) Lúikünaqn.
Acalambrarse: Trekefün / Trëkëfün / Nguëllunkonn.
Acamado: (Estar) Ilau këlen.
Acamar: Ilau kënun.
Acamarse: (Los trigos) Ilaun / Ilawn.
Acanalarse: Loln.
Acariciar: Mamputun.
Acarrear: Wiñamn / Wiñamtun.
Acechar: Lloftun.
Acepillar: Kafedün / Kafürn.
Aceptar: Llown / Yen.
Acercar: Fëlëmn / (Algo) Felemen.
Acercarse: Pellelepan.
Acertado: Lek / Leq / Túten.
Acertar: Küllin / Reñman.
Achicar: Pichikenun / Pichilkan / Pichikekenun.
Achupalla: Dëcho.
Aclarar: Lafpemen / Lafpëmn / Lafpemnentun / Pëmnentun.
Acolchar: damin / (El maiz) Wütrün.
Acomodar: Peremen / Përëmn.
Acomodarse: Pern / Përn.
Aconchado: Llid.
Aconcharse: Llidn / Llidnaqn
Aconsejar: Ngülamkan / Ngülamn / Ngülamtun / (En contrario) Tëkudëngun / Tëkumn / (Mal) Tekudengun.
Acordar: Dakeltun / Feyentun.
Acordarse: Duamtunien.
Acortar: Pichikenun / Pichitun / Pichikekenun / Pichikënun / Pichikekënun.
Acostado: Kudúlen / (Boca abajo) Kopedkelen / Lepükelen / Lëpükëlen / Lepülen / (En el suelo) Ütrefkelen.
Acostarse: Cudun / Kudun / Ngütantun.
Acostumbrar: Peremen / Përëmn.
Acostumbrarse: Pern / Përn / Wimn / Wimëmn.
Acuchillar: Chüngarün / Chüngar këtuyen.
Acuoso: Idan.
Acurrucado: (Estar) Llikódkélen / Llikodkelen.
Acusar: Dallun / Dalluntekun.
Adelgazar: Tronglin.
Además: (Adv) Peñam.
Adentro: Koneltu / (Adv) Ponwi / Konelyu.
Aderezar: Trürëm dëngu.
Adivino: Pelon.
Admirable: (Ser) Afmatufaln.
Admirar: Afmatun.
Admirarse: Afmatun.
Adobe: Tica.
Adónde: (¿) Cheo(?) / Cheu(?) / Cheupule?
Adormecer: Umaqeln / Élkënun / (A alguien) Umakeln / Umakelkenun.
Adornado: Aifiñ / (Estar) Aifiñn.
Adornar: Aifiñeln / Aifiñn / Aifiñein / Aifiñtun.
Adornos: (Atificiales) Perkiñ / Pedkiñ / (Femeninos colgantes) Peñpeñel.
Adquirir: Pen.
Adulterio: (Cometer) Dayen.
Advertir: (Algo) Lliwan / Ngeneltun / Ngueltun.
Afanarse: Reyewn / Fiñmaun.
Afecto: Poye / Dwam.
Afectos: Duam.
Afeminado: Weye.
Afianzar: Yafüngueln / Yafüngueltun.
Afilar: Yunguëmn / Yugëmn.
Afirmar: Yafüngueln / Yafüngueltun.
Afligido: Lladküdwamen / (Estar) Lladkünduamn.
Afligir: (Lastimar a alguen) Kütrandwameln / Kutran duameln / Lladkülkan.
Afligirse: Lladkün / (Con alguien) Lladkütun.
Aflojarse: Llochón / Llochónentun.
Afrentar: Adkan.
Afuera: (Tamb. Por…) Wekun / Wekuntu / (Estar) Wekukëlen / Wekuntulen.
Agachadamente: Lloyükechi
Agachado: (Adv) Lloyükechi / (Pasar) shiñül, Shiñüll / Shiñum / Shiñulrupan.
Agachar: Lloyün / Lloyükënun / Lloyünaqn / Lloyükenun / Lloyünakn.
Agacharse: Lloyün / Lloyükenun / Lloyünakn / Lloyükënun / Lloyünaqn / (Hacia adelante) Wayónaqn.
Agallas: Kechew / Kecheu.
Agarradera: Tunguepeyüm / Tupeyüm / Nüpeyüm.
Agarrar: Nün / Tun.
Aglomeración: (De humanos, insectos o pájaros) Wiluwilunguen.
Agobiado: (Estar) Pitrongkëlen.
Agobiar: Trañmanakëmn.
Agotado: (Estar) Trëllfun.
Agradable: Illufal / Ayüfal / Kümentun.
Agradar: Feyentun.
Agradecer: Mañumen / Mañumtun / Mañumn.
Agradecido: Mañunquelo.
Agrandar: Füthaln / Fücháln / Fucháin / Yéñpramen / Yénpramen / Yifümn.
Agraviarse: Lladkütun.
Agredir: Naln.
Agregar: Peñamtun / Peñamtun / Yomn / Yomtun / (En la comida) Ñma / (Agregar papas) Poñüñma / (Arroz) Aroñma.
Agrietarse: Trown / Troun.
Agrio: Cochrü / Füré / Kotrü / Mutrü / (Adj) Kotrün.
Agua: Co / Ko / Koiko / (Pura) Reko / (De lluvia) Mawenko / (Blanca, gredosa) Malleko / Malloko ragko / (Caliente) Aliko / Aremko / Kufün / Kovunko / Kovuñko / Eñumko / (Muerta) Lako / (De lluvia estancada) Dawüllko / Dawüll ko / (De estero) Mallinko / (Oscura) Kuriko / Kurüko / Chanchan / (De cascada) Trayenko / Lliuñko / (Arenosa) Kuyümko / (Barrosa) Peleko / (Cristalina) Liqliqko / (Clara) Liqko / (Corriente) Leufü / Leuvü / Runko / (Dulce) Kochiko / (Escarchada) Pilinko / (De laguna) Lafkenko / (De manantial) Wëlko / (De mar) Futalafkenko / Vutalavkenko / (Ferruginosa) Kumko / (De nieve) Pireko / (Transparente) Ailiñko / (De charco) Pullanko / (De río) Leuvuko / (De sierra) Mawidako / (De valle) Lolenko / (Aguada, para animales) Kuliñko / (Tibia) Llaqkufün.
Aguardar: Üngeln / Ünguein / Üngueln / Ünguëmn / Üngelemen.
Aguijón: Waiki.
Aguila: (Pequeña) Ñamku.
Aguilucho: Ñamku.
Agujerear: Wechodn / Wechodün / (Las orejas) Katápilunn.
Agujerearse: Wechodn / Wechodün.
Agujereado: (Adj.) Wechod.
Agujero: (Sust.) Wechod.
Aguoso: Chillko.
Agusanarse: Pirun.
Ahí: Feymew.
Ahínco: Püllwukelen.
Ahogar: Ngetrün / Nguëtrun.
Ahogarse: Ürfin / (En el agua) Üliln / Ürlimn.
Ahora: Fewla / Fanté / Féula / Faté / Fenté / Lantén meu / (Sí) Féulallenga / Féulalle na / Féulallechi.
Ahorcarse: Ngetrüwn / Nguëtrüwn.
Ahuecar: Trotrolün.
Ahumar: Fechotun / Fëchotun / Fitruñman.
Ahuyentar: Yafn / Wemun / Wemün.
Aire: Neyenmapu / (Por el..) Angka wenu.
Aislar: Wapintekun / Wapintëkun.
Aislarse: (Quedar aislado) Mangiñkonün.
Ajar: (Con rabia) Ütrafkëtuyen.
Ajena: (Adj, cosa..) Kate.
Ají: Trapi.
Al: (Amanecer) Epe afichi pun / (Mismo tiempo) Chak / Chap / (Otro lado del río, estero, lago, mar) Karku / (Final) Inákechi / (Menos) Rume.
Ala: (De un pájaro) Müpu / (Sust.) Mëpü.
Alabar: Peramyen / Përamyen / Weñuñpramn / Wenuñpramn.
Alba: Curüun / Wünn / Wünman / (Sust.) Wün.
Alborotar: Wakeñen / (A otros) Awkaln / Aukaln.
Alborotarse: Üñan.
Alboroto: Kawiñ.
Alcanzar: Dingen / Fitun / Ditun / Óin / Fin / (Llegar a tiempo) Trepan / Trepun / (Algo) Nganguewn.
Alcoba: Katrünteku / Katrüntëku.
Alegrar: Ayüulen / Trüyüweln / Trüyüwelkan / Trüyüwëln / Trüyüwëin / Trüyüwëlkan.
Alegrarse: Ayewün / Ayün / Trüyüwn / Ayüwn / (Mucho) Perandwamen / Perandwamtun / Përaduamn / Përaduamtun.
Alegre: (Estar) Trüyüwlen / Kümedwamkelen / Trüyüulen / Trepeduamn / Küme duamkëlen.
Alegría: (Sust.) Ayüwn / (Tener) Trüyüwëlkelën / Trüyüwëlkaukëlen.
Alentado: Trüf / (Estar) Trepedwamen / Trepeduamn.
Alerce: Lawal.
Alfarería: Widún / Widün.
Alfarero: Widüfe / Widufë.
Alfombra: Lama.
Alga: (Marina, Cochayuyo) Kollof.
Algo: Aimen / Aimeñ / Aimün / Aimüneln / Aimeñeln / (Que está muy cercano) Felpa.
Alguien: Quiñeche.
Alguno: (Num, entre varios) Kiñelke / Kiñelketu.
Algunos: Kiñeke / (Adj. Num.) Mufü / (Pronom) Mufü / (En contra de..) Trürëm eldëngun.
Alhaja: (Pectoral femenina) Trapelakucha.
Aliado: Wichan.
Aliarse: Wichan / Wichaln / Wichawn.
Alimentar: (A alguien) Ileln.
Alimento: Mongewe / (Buscar, pedirlo, comprarlo) Wüfkün / Wifkün.
Aliño: Ünel.
Alisar: Luyefeln / Luyëfeln / Luyüfeln.
Alistarse: Pilelkawn / Trüremuwun / Trürëmuwn.
Allá: Üyew / Ayépële / Aye / Uye / Eyeu / (Adv) Ayepale / Eye / Eyew / Feymew.
Allanar: Lüremen / Lürëmn.
Alma: Alhue / Am / Pellu / Pellü / Pelli / Alwe / Pëllü / Pëlli / Pëllí / (De un muerto) Pilláñ / Mit, alma apresada por los brujos a su servicio) Wichan alwe.
Almácigo: Llekëm.
Alojamiento: (Dar) Umaln / Umañman.
Alojar: Umaln / Umañman.
Alojarse: Uman.
Alrededor: (De..) Wallpa / Wallorupa.
Alrededores: (Sust.) Ollon wallon / (De un lugar) Ollon / Wall / (En los..) Wallon mew / Wallon meu.
Altanero: (Ser) Përamuwn nguen.
Altar: (De ceremonias) Rewe.
Altercar: Kewan / Kewatun.
Alternativamente: Weluke / Welukon / Welukontu / Wéluwelu / Wéluwelutu.
Altivo: (Adj.) Nowü / Nowel / Noü.
Alto: Alüpùra / Alüpëram / Fütann / Füllaperan / Füchapram / (Adj) Fentrepran.
Altruista: Poyeche nguen.
Altura: Alüpëran / (De poca..) Pichipëram.
Aludir: Üitun / Ümtun.
Alumbrado: (Estar) Pelongen
Alumbrar: Pelongeln / Pelomn / (A uno con algo) Küdetuln.
Alzado: (Rebelde) Auka.
Alzamiento: Aukan.
Alzar: Metan / Metakenun / Metanien / Weñuñpramn / Wenuñpramn / Witrañpramn / Itrañpramn.
Amable: Ayüfal / (Ser) Ñochidwamlen / Ñochidwamkelen.
Amablemente: (Adv) Ñochi / Ñochikechi / Ñochilka / Poyetun.
Amado: Ayün / (Adj) Poyen.
Amamantar: Moyon / Moyoln.
Amanecer: Wünn / Wünman.
Amansado: Ñom.
Amansar: Ñomemen / Ñomëmn.
Amante: Ayewün / Ayün.
Amar: Ayewün / Ayün / Poyen.
Amargo: Urre / Mukür / (Adj.) Muküd.
Amarillear: Chodn / Chodwen.
Amarillo: Chod / (Pálido) Polkura / Podkura / Porkura.
Amarrado: Trapel / Trarin.
Amarrar: Mütroln / Ñayfun / Ñaypin / Trapeln / Trarin / Üpemen / Ñailin / Naipin / Trarün / (En algo) Trapeltëkun / (Corto y fuerte) Mëkëdn / Mëkëdtrapeln / Mëkëdún.
Amarse: (Recíprocamente) Poyewn.
Ambar: (Sust.) Mélame / Méyene.
Ambas: Chaq / Üiaq.
Ambos: Chak / Üyak / Chaq / Üiaq.
Amenazar: Añeln / Añeltun.
Amiga: Weñui.
Amigo: Weñui / Wenüi / (Cuando han intercambiado regalos) Trafkin / (Que ayuda) Inka / Ingka.
Amigos: (Entre sí) Wenüiwen / (Por regalos) Trafkin / (Por regalos de corderos) Konchotun.
Amistad: Wenüikan.
Amistar: Weñüikënun.
Amontonado: Trumawkelen / (Adj.) Wëtrun / (Estar) Trumaukëlen / Futrulkëlen.
Amontonar: Trumawkenun / Trumakënun / Wirkoln.
Amor: Ayewün / Ayün.
Amplio: Ingaf.
Ancas: Mangkadyen.
Ancho: (Adj.) Fütharume / Fúchárume / Fuchárume.
Anciana: Kushe / Kushe domo / Kude.
Anciano: Chrerri / Fütha / Fütha wentru / Fücha / (Muy) Kuyfi / Laufi.
Andar: Amon / Amun / (Rodando) Imelkantun / Imelkyawn / (Bamboleando) Kelüyawn / Kélüiawn / (En un solo pie) Küntrotun / Kütrotun / (Dando vueltas y rodeos) Ngeñungeñutyawn / (Saltando) Chongkatuiawn / (En libertad) Meñalkiawn / (Apurado) Yayun / (Perdido) Ñuiawn / (En tal asunto) Migan.
Angosto: Ngef / Pichirume / (Muy) Nguëf.
Angostura: (Sust.) Trafme / (Ref. a un camino) Üped.
Angustiarse: Fiñmawn / Fiñmaun.
Anhelar: (Algo) Weñangütun / Weñengütunien.
Anidar: (A alguien) Dañeln.
Anidarse: (Hacer un nido) Dañen.
Anillo: Ywëlkuq.
Animal: Culliñ / Kulliñ / Kullin / (Cualquiera que produzca daños a la siembra) Üñfe / Üñuma.
Animales: Kulliñ.
Animar: Yafüln / Yafülkëkun.
Aniquilar: Pëshamn.
Ano: Ngechiwe / (Sust.) Nguechiwe.
Anoche: (Adv.) Trafuya.
Anochecer: Punman / Punn / Trafuyañman / Trafuyeñman.
Ansiar: (Algo) Nganguen / Nganguefenguen.
Ansioso: (Estar) Ngangen / Ngangefengen.
Anteanoche: Feltrafuya / Fëltrafuya.
Anteayer: Epunum.
Antemano: Wema.
Antepasados: Kuyfiche / (De una familia o persona) Mütrem / Mü trem / (Mis..) Ñi pu tremen / (Míticos) Antüpainko.
Antes: (Adv) Kuyfi / Kuifi / Kulfi.
Antiguamente: (Adv) Kuyfi / Kuifi.
Antiguo: Kuyfi / Laufi.
Antojo: Apill.
Antorcha: Küde.
Anudar: Peronen / Përonn.
Anzuelo: Cùlí / Küly / Küli.
Añadidura: Pëñam / Yopëñ / (Adj, por..) Pëñam.
Añadir: Peñamtun / Puwemen / Peñamtun / Yomn / Yomtun.
Añejo: (Adj.) Wintu.
Año: Tripantü / Tripantu / (El próx. pasado o futuro) Kamel / Kámel / (Crudo) Wentrutripantu.
Apacentar: Ütaln.
Apacible: Tüng / Ñochiduamlen / Ñochiduamkëlen / (Estar) Llakolen / Llakólen.
Apaciguar: Lladkümtun.
Apaciguarse: Lladkümtun.
Apagar: Chongemen / Chonguëmn.
Apagarse: Chongn.
Apaleado: (Ser) Kuyáfkëtuyen / Kuyáfkëteyen.
Apalear: Trepun / Trawawn.
Aparecer: Weln.
Apartado: Wichul.
Apartar: Kiñepeleknun / Pëntüln / Pentüln / (La vista ante alguien) Kákintu kenun.
Apartarse: Pentün.
Aparte: (Adj, adv.) Wichu / (Adv, uno por uno) Wichuke.
Apellido: Künga.
Apelmazar: Lëtrumn / Lëtrün
Apéndice: (Del intestino) Chümpun.
Apesadumbrado: Kutran duamkëlen.
Apetecer: Illun.
Apetecible: (Adj.) Illufal.
Apetito: Llipün.
Aplastado: Chaped / Chapëd.
Aplastar: Ngetralün / Trañman / Nguëtralün / Nguëtrálün / (Algo entre dos objetos duros) Mëlafman.
Aplastarse: Trañman.
Aplicar: Traiaitëkun.
Apolillado: Pirutungen / Pirutun nguen / Purutun nguen.
Apolvillado: (Adj) Kothüu / Kodüu.
Aporcar: (Papas, legumbres) Dapillman.
Aporrear: Trëpun / Trawawn.
Apostador: Kudefe.
Apostar: Rann / (En carreras) Kuden.
Apoyar: Shechun / Dechun.
Apoyo: Fëtaluwn.
Apreciable: (Adj.) Shakin / Rakin.
Apreciar: Poyen / Shakin / Rakin.
Aprehender: Tun / Nün.
Apremiar: Ngeñikan / Përëmn / Ngueñikan / Peremen / (A alguien con insistencia) Reyen.
Aprender: Kimen / Kimn / (De memoria) Kimkuntun / Kimkimtun.
Apresuradamente: (Adv) Ngeñika / Ngueñika.
Apresurar: Ngeñikaln / Matukain / Matukaln / Matumatukaln / (Algo con insistencia) Awewn / Trüftun.
Apresurarse: Awewn / Matukeln / Matumatukeln.
Apretado: Úküfkë / (Estar) Üküfkelen / Uküfkëlen.
Apretador: (Sust.) Nguëréwe.
Apretar: Füin / Ngetraftrapemen / (Con correas, lazos) Füyemn / (Con Voqui, enmaderado de casa nueva) Üfn / Üfin / Üfün / (Con cordel y amarras) Üpëmn / Füyëmn.
Apto: Kümen.
Apuesta: (Sust.) Ran.
Apuntalar: Shechun / Dechun
Apuntar: Küllin / Yunguëmn / Yugëmn.
Apuñalar: Chüngar këtuyen.
Apuradamente: Matuke / Mutukechi / Matumatuke / Matumatukechi.
Apurar: Peremen / Matukain / Matukaln / Matumatukaln / Përëmn.
Apurarse: Matukeln / Trütun.
Apuro: (Estar en...) Ngueñiatukëlen.
Aquí: Mamo / Faw / Famew / Tefamew / Tüfamew / Tefámeu / Fau / Fameu / Fa / Meu / (Morf. verb.) Pa.
Arado: Ketra / (Sust.) Ketran.
Araña: Lalén / Naynay.
Arar: Caicün / Ketran / Larn / Maypun / Maipun.
Araucaria: Pewen / Peweñ.
Arbol: Mamëll / Mamüll / Mamill / (Grande) Aliwen / (Cuando se cae) Larn / (Sagrado símbolo del Machi) Rewe.
Arbusto: Retron / Rëtron / (Mortífero, palo de brujo) Latúe / Latuwe.
Arbustos: Chaura / Charwa.
Arcilla: Rak.
Arco: (Iris) Relmu / Relmü / Wepüll / (De flechas) Chemfelwe / Chufülwe.
Arder: Lefkelen / Lefn / Üin / Lëfn / Lefkëlen.
Ardid: Trürëm dëgu.
Ardides: (Armar) Trürém eldëngun.
Ardiendo: (Estar) Uinkelen / Üikélen.
Ardiente: Üinkelen.
Arena: Corel / Kuyem / Kuyëm / Kuyüm.
Arengar: Konakonatuln.
Argentinos: (Puelches) Puiwa.
Aritos: Chaway.
Arma: (Sust.) Newen / (De fuego) Tralka.
Armada: Newen.
Aros: Chawai / Chawaitu / Chawal.
Arraigado: (Adj) Folilwukelen / (Estar) Folil uukëlden.
Arraigar: Foliln.
Arraigarse: (En algún lugar) Foliln.
Arrancar: Kachamentun / Kacharnentun / (Algo con los dientes) Üngarn / (De raíz) Ñothün / Ñothünetün / Ñodün / Ñodünentuün / (El pasto con sus raíces) Ngedun / Ngedunentun / Nguedünentun / (Las cejas) Ngeditun / Nguedintun / (Pasto, pelo) Kalpúdün.
Arrastrar: Winguëdn.
Arrastrarse: (Por la tierra) Winguëdkiawn.
Arrayan: Ketri / Këtri / Kolli-maméll.
Arrear: Kechan / (Para afuera) Yafentun.
Arrebatar: Mëntun.
Arrebozarse: Nguënuftëkuwn / Nguënuftun.
Arreglado: Ath / Ad üi / Ad / Aden / Aña nguen.
Arreglar: Kümetun / Adtekun / Athtekun / (Un asunto) Norkenun / Norkënun / Norn / Normen.
Arreglarse: Pepikawün / (Dos pers. Desavenidas) Adeluwn.
Arrendar: Aretun.
Arrepentirse: Katrüdwamen / Katrüduamn / Weñóduamn / Weñóduamtun.
Arriba: Huenu / Wetetu / Wete / Weche / Wenu / Wentu / Wetu / Witrakonn / (Estar) Wenulen.
Arriendo: (Tomar en) Aretun.
Arriesgado: (Adj.) Ran.
Arrimado: Rekülkelen / Rekültulen / Rekülkëlen / Rekúltulen.
Arrimar: Rekülkenun / Rekülkënun.
Arrimarse: Rekülkënuwn.
Arrinconar: Ngiyontekun / Nguióntëkun.
Arrodillarse: Lukulnakn / Llellipulen / Lukulnaqn / Lukunaqn / (Adv) Lukutu.
Arrollado: (Adj.) Wëllon / Ollon.
Arrollar: Wëllon / Ollon.
Arroyo: Mangiñ / Manguiñ.
Arruga: Trono / Doñu / Soñu.
Arrugado: Doñulen / Shoñülen.
Arrugar: Tronokünun.
Arrugarse: Tronon / Soñükünuun.
Arruinar: Teifun.
Arruinarse: Teyfunaken / Teifun.
Arrullar: (A un niño para que duerma) Shikukeñn.
Artesano: Kamañ.
Articulación: Troy / Troi.
Asa: Tupeyüm / Tunguepeyüm / Nüpeyüm / Ñupeyüm / Tupeyúm / (De taza) Pilun.
Asado: (Sust.) Canca / Kangkan / Kanka / (Adj.) Kuche / Küchen / Kuen.
Asador: Kankawe / (Sust.) Kangkawe.
Asaltar: Müntun / Müntunentun.
Asar: Kankan / Kuchen / Kuen / Kangkan / (Maíz) Küchen / (Papas) Ünun.
Asentaderas: Añüwe.
Aseo: Aiviñ.
Asesino: Langümchefe / Languëmchefe.
Asfixiado: (Estar) Trëfn / Trefün.
Asfixiarse: Kefn / Kefün / Trefün / Kéin / Këfkefü / Këfiwn.
Así: (Adv) Femgechi / Vam / Felle may / (Adj.) Femnguechi / Fam / Famkechi / Fem / Femn / Femkechi / (Es) Feyürke mai / Itrolle ka / Itróle ka / (Adv, así no más) Müten / (Cómo) Keyü.
Asiento: Wanku / (El..) Anütuwe.
Asociarse: Trafkonen / Trafkonn.
Aspecto: Ad / A d / (Cuidar el..) Athn / Athngen.
Aspirar: Neyüntekun / Neyüntëkun.
Asquear: ünun.
Asqueroso: Ükaipue.
Astilla: Démillko / Dümillko / Shimillko / Simillko.
Astillar: (Hacer astillas) Pellüfün / Pëllüfün.
Astucia: Ngenén / Nguënén.
Asunto: Dungu / Dëgu / Dëngu.
Asustar: Trupefeln / Trupefüln / Trupëfein / Trupefüin / (A alguien) Llükalkan.
Asustarse: Trepen / Trupefün.
Atacar: Lefkontun / Lefwetun / (Repentinamente) Malotun / Malokontun / Maloñman.
Atado: Ketrüng / Kechung / Trapel / Trarin / (Sust.) Trarün / Këchung / Këtrüng / Këtrün / (De yerbas) Konka / Kongka / (Algas) Ngeño / Nguëño.
Atajar: Katrün / Ñayfun / Ñaypin.
Ataque: (Repentino) Malon.
Atar: Ñailin / Naipin / Trapeln / Trarin / Üpemen / Trarün.
Atemorizar: Yamn / Yañn.
Atención: (Prestar) Allkünoir / Allkütun.
Atentamente: (Adj.) Nguenduam / (Adv) Ngendwam.
Atentar: Shumpátun.
Atinar: (Con algo) Leqn / (A dar en el blanco) Reñman.
Atizar: (El fuego) Maipilltëkun.
Atletismo: (Carreras) Notulefn.
Atmósfera: Neyenmapu / Senchu.
Atorarse: Trefün.
Atorársele: (Algo en la garganta) Mërin.
Atormentar: Kütrankan.
Atracado: (Estar) Uküfkëlen.
Atrapar: Ñum.
Atrás: Vuri / Furi / (Adv, de…) Furi.
Atrasadamente: Iñangue / Iñangui / Iñanguechi.
Atrasado: Iñalen.
Atrasar: Iñanl.
Atrasarse: Iñakëlen.
Atravesado: (Adj.) Kakül.
Atravesar: Kaküln / Kakeln.
Atribuir: (Algo a alguien) Troin.
Atrincar: Mëkëdn / Mëkëdtrapeln / Mëkëdún.
Atrincherarse: Rengaluwun / Rëngaluw / Rüngaun.
Aturdir: Uyüln.
Aturdirse: Uyün / Uyüluun.
Aumentar: Füthaln / Fücháln / Kënun / Fücháin / Yéñpramen / Yénpramen / Yifümn.
Aún: Cütu / Kenü / Kei / Keyü / (Adv) Petu.
Aurora: Uñ.
Autóctono: Mapuche / Mapunche.
Automedicarse: Lawenen.
Autoridad: (Religiosa) Ngenpin.
Avanzar: Amun / (Algo) Tuwëln.
Avaro: Reküfe.
Ave: Üñëm / (Negra marina) Yeku / (Nadadora, zambullidora) Huala / Wala / Gualda / Guala.
Avellana: (Sust.) Nguefü.
Avellano: (Bot, Arbol) Ngefü / Nguefü.
Avena: Kawella winka / Winkawella.
Avenida: Manguiñ.
Aventar: Pichuln / (La cosecha) Pichulconguin.
Avergonzar: Yewellkan.
Avergonzarse: Yeweln.
Averiguar: (Algo) Ináramtun.
Avestruz: Choike / Cheuke.
Avisado: (Estar) Peútulen.
Avispar: Diumeñ.
Avistar: Penge.
Ayer: Afantü / Huya / Úya / Uiya.
Ayudante: Inka / Kellu / Külla / Ingka / Wenüi.
Ayudar: Kellun / Kelluntekun / Inkan / Ingkan / Ingkañpen.
Ayudarle: (En algo) Kellun / Kelluntékun.
Ayunar: Relihuen / Ngeñüutun / Nguëñüutun.
Azotar: Wirafkanentun / (Con correas, rebenque) Kuyafn / Kuyáftun / Kuyáfn / (Con varillas) Wimakëtuyen / Wimakëtyen / Mamülyun.
Azul: kallfü / Kallvü.
Azulado: Kallfün.

B
Babas: Ülwi.
Babear: Ülwin.
Bailar: Pùrun / (Alrededor de algo) Peruñman / Përuñman / Pürun.
Bailarín: Perunfe / (Adj.) Përufe.
Baile: Perun / (Sust.) Perün / (Ritual) Loncomeu.
Bajamar: Kontun / Arken / Arkenn / Arkün.
Bajar: Nakn / Nakmen / Naqn / Nagn / Naqmën / Naqman / (Algo) Nakemen / Naqëmn / Nakëmn.
Bajo: Pichi pùra / (Terreno) Wauentu / Wawentu / (El..) Wau.
Balancearse: Ngeikülün / Ngueikülün.
Balar: (De las ovejas) Memen / Memekan / Memekün / Memekan.
Balbuceante: Këfëll.
Balear: Tralkatun.
Ballena: Yene.
Balsa: Tangi / Tangui / Nontuwe.
Balsear: Noln / Tanguitun / (Una pers.) Nontun / (Ir a...) Nolmen.
Balseo: (Lugar de..) Nontuwe.
Balsero: Nontufe.
Bandadas: (Irse en...) Lumpuamun.
Bandurria: (Ave) Raki.
Banquete: Ilelkawn / Ileluwn / Ileluwun.
Bañar: (A otra pers) Meñekln / Müñetuln.
Bañarse: Meñen / Müñetun / Mëñekn / Mëñétun.
Baño: Meñe / Müñe.
Bar: Pütupeyüm.
Barba: Ketre / Payun / Payum / (Hacer la..) Payuntun.
Barbas: (Las) Ketrepayun / (De los arboles) Kañunmamëll / (Vegetales) Perkiñ / Pedkiñ.
Barbechar: Wirilun / Wirilün.
Barbecho: Maipú / Mapu / Wiri-lünmapu.
Barrer: Lepün / Lépün / Lépünentun / (Costantemente, con ahínco) Lëpülepünguen.
Barreta: Kalla / Kallapañilwe.
Barrial: Chapa.
Barriga: (Sust.) Pütra / Huata / Guata.
Barro: Chapad / Chapa / Fotra / Pele.
Bastante: Fentren / Feykülen / Rume.
Bastar: Feykan / Fein / Feikan.
Bastón: Retrüpeyüm.
Batirse: Weichan.
Bautizar: Üieln / Üieltun.
Beba: Llushupéñenñ wëpenen.
Bebé: Llusu / Llusupeñeñ / Moyolpëñeñ.
Bebedero: (Sust.) Pëtokopeyüm / Pëtowe / Pütowe.
Bebedor: (Sust.) Pütufe.
Beber: Putun / Pütun / Ofüln / (Vino) Putun / (Agua) Pëtokon.
Bebida: (Chicha) Pülku.
Belleza: Ad-ngüen.
Bella: Athn / Athngen.
Bello: Aifiñ / Ath / Athn / Athngen.
Beneficio: (Propio) Lel.
Benevolencia: (Sust, con..) Poyekechi / Ayüun nguen / Poyénkechi.
Benevolentemente: (Adv) Poyekechi.
Beso: Chravuùn.
Bestia: (De carga) Chechëm peye / Chechümpeye.
Bichos: (Que dañan sembrados) Üñfe / Üñuma.
Bien: (Adv.) Küme / Cüme / Feley / Müná / Mëná / (Sust, valor) Kullin / Kulliñ / (Hecho) Féulallenga / Féulalle na / Féulallechi.
Bienes: Wéshakelu.
Bienestar: Kümelen / Kümelkalen / Pepilenlu.
Bienhechor: Kümelkafe.
Bilis: Ütrum.
Blanco: Fig / Lik / (Adv. Adj.) Liq / Lüq / Lig / (Hombre) Huinca / (Y negro alternados en un bordado) Pürül.
Blandir: Wifüyün.
Blando: Ngefath / Nguëfad / Ngëfash.
Blanquesino: Likn / Liqn.
Boca: Nülapeyüm / (Anat.) Wën.
Bocado: Ünan.
Bogador: Kawefe.
Bola: Monko / Mongko / Mongkol / (De Chueca) Pali.
Boldo: (Bot.) Folo / Foldo.
Boleador: Lëkai.
Boleadora: Laque.
Bolsa: (De cuero) Yapaq / (De ubre) Trongtrong.
Bolsita: (De ubre) Trongtrong.
Bondad: Küme nguen / Kümepiuke / (Con) Poyekechi / Poyénkechi.
Bondadosamente: (Adv) Poyekechi.
Bondadoso: (Adj.) Poyekechi / Poyénkechi / (Bien intencionado) Kümedwamngen
Bonito: Ad-aden / Aiviñ / Aifiñ / Ad / Aden / Aña nguen / (Adj.) Tutélu / (Ser) Túten / And / Adkëlen / Adnguen / (Nombre) Ad üi.
Boquiabierto: (Estar con la boca abierta) Ülalen.
Bordadora: Ñëmikafe / Ñëmife.
Bordados: (Sust.) Ñëmin.
Bordar: Ñumican / Ñemin / Ñumikan.
Borde: Üpül / Upülüpül / Üpel / Üllüf / (Del vestido) Iwall / Iwal / (De una construcción) Üllef / (Poner, dejar en el…) Inalkënun.
Borrachera: Kawiñ / (Sust) Ngollin.
Borracho: (Adj) Ngollin / Ngolin / Ngollife.
Borrar: Ñamemen / Ñamëmn.
Borrarse: Ñamn.
Borrasca: Kunguma.
Bosque: Lemu / (De canelo) Foyentu.
Bosta: Mé / (De caballo) Mékawellu / (De vaca) Méwaka.
Bramido: (Del viento) Würwún / Würwúün / Würwúrn / Würwürün.
Bravo: (Adj.) Cheuùl / Nowü / Nowel / Noü.
Braza: Nevcü / Ailen / Aileñ.
Brazado: Pañu.
Brazas: Ailen / Aileñ.
Brazo: Lipang.
Breve: Pichitu.
Brillante: Wilëf.
Brillar: Lüfkümen / Wilëfn / Wilëfün / Lüfkümn.
Brincar: Chongkan / Chongkatun / Rüngkün / (Caminando) Chefküiawn.
Brinco: Chonga / Rüngkü.
Brincos: (Andar a...) Chongkatuiawn / (Irse dando..) Chongkatuamun.
Brindar: Llaqn / Llaqpan.
Brindis: Llagpai.
Brisa: Pichicürùv.
Brizna: Pichiquelu.
Broma: Vucheu.
Bronce: Chod pañilwe.
Broncearse: Lëfün.
Brotar: Llekn / Pewün.
Brote: Kalla / Kallwe / Choyü.
Bruja: Kalku.
Brujería: Kalkutun.
Brujo: Kalku.
Buenas: (Noticias) Küme dungu.
Bueno: (Ser) Cümen / Kümen / (Adj.) Küme / (Hallar bueno un asunto) Kümentun / Adtun / Adentun.
Buenos: (Días) Marimari / Maimai.
Buey: Mansun / Manshun.
Búho: Konkong / Kongkong.
Bulto: Ketrüng / (Sust.) Këtrün / Këtrüng / Yewen.
Burla: Ayetuchen.
Burlar: (A alguien) Ayetun / Inarumen.
Burlarse: (De alguien) Ayetun.
Burlesco: Ayekafe.
Burlón: Ayetuchefe.
Buscar: Kintun / (Leña) Mamülln / (Sustento) Kintukawn / (Trabajo) Nguillafaluun / (Alimento) Wüfkün / Wifkün.

C
Cabal: Trür.
Cabalgando: (Adv) Kawellutu / Kawellunuu.
Cabalgar: Kawelltun / Kawellutun.
Caballete: (Del techo Mapuche) Kuikuipangui / Kuikuiruca.
Caballo: Kawellu / Kawell.
Cabalmente: (Adv.) Trür.
Cabecear: Mülchongn / Chongkütun.
Cabecera: (Sust.) Metrül / (Usar algo como..) Metrülkënun.
Cabello: Lonko / Longko.
Cabellos: Longko.
Caber: Feykon / Feikonn / Trafn / (Aquí) Trafpan.
Cabeza: Lonko / Longko.
Cacarear: Chachakün.
Cachimba: Kitra.
Cacho: Mëta.
Cachorro: (De puma) Panküll
Cacique: Gülmen / Longko / (En tiempos de guerra) Toki / (En tiempos de paz) Ülmen.
Cada: Ke / (Día) Mollkiñeantü / (Cada uno) Calli-calli / (Dos) Epuke / (Tres) Külake.
Cadaver: La / Lá.
Caderas: Lengli / Rüyün / Trutre / Lëngli.
Caer: Chran'n / Fulinaqn / (Llevando algo) Tranyen / (Ref. a objeto) Llankün / Llangkün / (En ruina) Teifunaqn / (De cara) Mëllodnaqn / Mëlléngnaqn.
Caerse: Tranün / Tranen / Trann / (Arboles) Larn / Larün / (De espaldas) Paillamaken / Pailanagn / (Flores y hojas) Chongrayenn / Chomün / Llangkorayenn / (Frutas) Llangkon.
Caersele: (A uno algo) Llankümen / Nakman.
Caído: Ñamkëlen.
Caja: Kultrung / Ralikultrung.
Calabaza: Wada.
Calcañar: Rüngkoinamun.
Calculador: (Adj.) Rafike.
Calcular: Rakin.
Calculo: Rakin.
Caldeado: (Adj.) Kofilñ.
Caldear: (Metales) Kofilln / Kofilman / Kofilmn / Lofilñn.
Caldearse: Lefün / Lëfün.
Caldo: Korü.
Calentar: Eñumaln / (Agua) Eñumalnko.
Calentarse: Eñumtun / (La piel) Lefün.
Cálido: Ali.
Caliente: Are / (Adj.) Eñum / (Muy) Ali.
Callado: Ñom.
Callampa: (Bot.) Këtrawa.
Calma: (Absoluta de clima o mar) Üdwe / (Haber) Ñükun.
Calmar: Llakoln.
Calmarse: Llakon.
Calor: Are / Ali-are / Aré / (De verano) Antünguen.
Calumnia: Trürem dëngu.
Calvicie: Lawemen.
Calvo: Lauün / Lawlaw / (Adj.) Lawlau / (Ponerse) Lawn.
Calzado: Trañu / Tranu.
Cama: Cachuitu / Kawitu / Ngütantu / (Sust.) Ngëtantu / Nguëtantu / (Hacer la…) Ngëtantun / Nguëtantuln.
Camaron: (De esteros) Sanglúe / Shaqllu / Dakllu / Daqllu / (De las vegas) Masheu / Madeu.
Cambiada: Kanguentun / Kangueitun.
Cambiar: Welukan / Welukënun / (De opinion) Katrüduamn / Katrüdwamen / Kadwamen / Kadwamtun / Káduamtun.
Cambiarse: Welukënuwn.
Cambio: Trafkintu.
Caminando: (Verb) Namuntu / Namuntun.
Caminito: Pichirüpù.
Camino: Rüpù / Repü / Rüpü / Rëpü / (Hacer un..) Rëpüln.
Campanilla: (Anat.) Méta.
Campo: Huechimapu / Lelfün.
Canal: Lol.
Canalizar: (Hacer un canal) Ngakan.
Canas: Trüren / Trüren.
Canasta: Cúlco / Külko.
Canastilla: Külko.
Cancha: (De Chueca) Paliwe.
Canchalagua: Kachánlawen.
Canción: Gül / Ül.
Candelilla: Küde mallu.
Canelo: (Bot.) Foike.
Canjear: Eluwn.
Canoa: Wampo / Wampu.
Cans: Ayar.
Cansado: (Muy) Trellfun.
Cansar: Ürküln / Afeln / Afein.
Cansarse: Ürkün / (De algo) Afeln uwn.
Cantar: Güln / Ülkantun / (Con emoción) Eÿutun / (Pájaros) Dëngun.
Cántaro: Metawe / Metakwe.
Cántaros: (Rituales del Ngullatún, con doce remedios místicos) Mari epu llawen / Lawen / Maréupull.
Canticos: Traipi.
Cantina: Pütupeyüm.
Canto: Üllüf / Üllef / Üpül / Ül / (De pájaros) Dëngun / Düngun.
Caña: Küla / Fochañ / Foron.
Cañuto: Pingko / (Beber con) Pingkotun.
Capa: Ikella / Ikülla / Ikëlla.
Capacidad: (Para levantar peso) Lemen.
Capaz: Pepiluukëlen / Pepiluwn.
Capitanejo: Inalonco.
Capítulo: Troy.
Cara: Ange / Angue / Ad.
Caracoles: (De mar comestibles) Chomëllko.
Caramba!: (Interj.) ¡Fotr! / (Ay...) ¡Ewen fotr!
Carbón: (Sust.) Kuyul / (De piedra) Kuyulkura.
Carbonero: Kuyulkamañ.
Carcomido: Pirutun nguen / Purutun nguen.
Cardo: Troltro.
Carga: Chechüm / (Sust.) Chechëm.
Cargar: Chechüumen / Chechëmn / Chechümn / (Al hombro) Panün.
Cariño: Dwam.
Cariñosamente: Poyetun.
Carmenar: Wiñudün.
Carne: (Sust.) Ilo / (Del cuerpo) Fën / (Seca) Charki / Anguim.
Carnero: Weke.
Carrera: Nótulefn / Lefleftun.
Carrillos: Paftraangue.
Carrizo: (Bot.) Rangkül.
Carta: Chillka.
Casa: Ruca / Ruka / (Antigua, de forma cónica) Kata / (Construir una..) Rukaln / Rukañman / Rukan / (De un forastero) Witran.
Casada: Fetangen / Fëtanguen.
Casado: Kurengen / Kurenguen / Fëtanguen.
Casados: Kurewen.
Cascada: Trayken / Trayen / Traiqen.
Cáscara: Trolef / Trölef / Trawa / (De roble) Kungu.
Casco: Wili / Trelëf / Trëlëf.
Casi: (Adv.) Epe / Epekechi / (Casi no) Nguellu / Nguelluke / Nguellukechi.
Casita: Shuka.
Caso: (Adv.) Wif.
Castigar: Kewan / Kewatun / Kuyafn / Naln / Ulelü / Wirafn / Wirafün.
Casualidad: (Por) Atho / Ado / Adno.
Casualmente: Atho / Ado / Adno.
Cataratas: (Oculares) Trirka.
Catre: Kawitu / Ngütantu.
Cauce: Wauwawn.
Caudal: Kullin / Kulliñ.
Causar: (Risa) Ayen / (Penas) Awün.
Cautivar: Nütun.
Cautivo: Nütu.
Cauto: Kuñültulen / Kuñiutulen.
Cavar: Rengan / Rëngan / (Con azadón) Kaikün.
Cazador: Tralkatufe.
Cebada: Kawella.
Cebolleta: Koifüñ.
Cedazo: Chiñidwe.
Ceder: Wëltëkun / (El paso) Rulpan.
Cegarse: Llumüden / Traumen / Llumüdn.
Cejas: Ngedin / (Sust.) Dëñiñ / Nedin / Nguedin.
Celar: (Las mujeres entre sí) Mërituwn.
Celebración: Kawiñtun.
Celebrar: Entun / Nentun / Witrañpramn / Itrañpramn / (Algo a alguien) Përamyen.
Celo: Koden.
Celos: (Fem.) Mërilen / Mëritun / (Anim.) Yayün / Nangkan.
Celosa: (Adj.) Mëritufe / Müritufe / Mëri / (Fem, estar) Mürilen.
Cementerio: Eltuhue / (Sust.) Püllil.
Ceniciento: (Adj.) Kasu / Kadü / Kashü.
Cénit: (Sust) Rangiñwenu / Ranguiñwenu.
Ceniza: Kothüu / Trufken.
Cenizas: (Reducirse a) Trufkelewen / Trufkentun / Trufkenkëlewen.
Cepillar: Kafedün / Kafürn.
Cera: (Sust.) Iwiñmishki / (De los oídos) Fidpilun.
Cerámica: (Hacer) Widün.
Ceramista: Widufë.
Cerca: (Adv) Llekü / Pellé / Pëllé / Lleküñma / (Adv, a poca distancia) Pichipu / (De…,prep) Ina / (Prep, menor cercanía que “ina”) Pülle.
Cercanía: (Prep) Ina / (Sust.) Iná / Inau / (De un lugar) Ollon.
Cercano: Fel / Fël / Llekülen / (Lugar) Pichi mapulen.
Cercar: Walloñman / Malaln / Wallotun / Malalman / Malaltecun / Malaltekun / (Con estacas) Ünkoln.
Cerciorarse: Mupinmupilkawn.
Cerco: Malal / (De arboles volteados) Trantúntëku.
Cerebro: Müllo / Mëllo.
Ceremonia: (Rogativa) Ngillatun.
Cerner: Chiñidn / Chiñüdn.
Cernícalo: (Ave) Këlilke / Këlikëli / Këlengkëleng.
Cernidor: Chiñidwe.
Cerrados: (Tener los ojos) Omiñomiñnen.
Cerro: Calel / Wingkul / Mawida.
Cerumen: Fidpilun.
Cesar: Rupan.
Cesta: Chaiwe / Chaituwe.
Chacra: Llodkéñ mapu.
Chal: Ükülla.
Chamuscar: Kuipëdn / Kuipëln.
Chancho: (Su gruñido) Würwün / Würwüün / Würwürn / Würwürün
Chaparrón: Pedculmaun.
Charco: (Sust.) Pùllau / Dawüll / Dawüll ko.
Charlar: Dùngun.
Charlatán: Alùpinve.
Charquear: Anguimn / Charkin / Charkitun.
Charqui: Anguim.
Chasquear: Trofntropémn / Trofntropëmn.
Chasquido: Trofn.
Chato: Chapëd / Chaped.
Chercán: (Ave) Chedkeñ.
Chicha: Pülku / (Hacer..) Pülkun / (De maíz, trigo o cebada) Mudai / Mushai / Muska.
Chicharra: Afülkelleñfe / Shëlle / Sëlle / Sülle / Dille / Chikill.
Chico: (Adj.) Pichi / Pëchi / Püchi / Pütrü / Pichin.
Chicos: Pichike.
Chileno: Nguluche / Ngllche.
Chisme: Piamdùngu.
Chispa: Petiwi / Petwikütral / Pëtuikütral / Pëtiwi.
Chispear: Pëten.
Chisporrotear: Trüwn.
Chivo: Chifu.
Choclo: Carühua / Karüwá / Karüuwa / Karüwa / (Asado) Kuchen uwa / Küchen uwa / Kuchenüwa.
Choza: Ruka.
Chueca: (Juego) Palin.
Chupar: Fochidün / Fochüdün
Chupon: Kaí / (Bot, Planta y fruto) Nüyü.
Churrasco: Chranacu.
Chusma: Huedaqueche.
Chuzo: Kalla / Kallapañilwe.
Cicatero: Rëku / Rëküfe.
Cicatriz: (Sust.) Añken.
Cicatrizarse: Trafn.
Ciego: Llumü / Trawma / Trauma / (sust.) Pelonulu.
Cielo: Huenu / Wenu.
Cien: Pataka.
Ciénaga: Wengko.
Ciencia: Kimn / Kimlu.
Cierto: (Dia) Chumeluën antü.
Cigarra: Afülkelleñfe / Shëlle / Sëlle / Sülle / Dille / Chikill.
Cigarrillo: Petrem.
Cinco: Kechu.
Cinta: (En el pelo) Ngetrowe / Nguetrowe.
Cintas: (Para el pelo de las niñas) Perkiñ / Pedkiñ.
Cinturón: Trariwe / Trarüwe / Trarütuwe.
Circular: Trünkay / Chügkëd / Chüngker / Chüngküd / Chüngkür / Trüngkai / Trongkai.
Círculo: Mongko / Mongkol.
Ciudad: (Sust.) Waría / Kara / Traiguén.
Civilizarse: Wingkawn / Winkawn.
Cizaña: Kamcha.
Clara: (Del huevo) Likuram / Liqkuram.
Claridad: Pelo.
Claro: Ailiñ / Lik / (Adv, Adj.) Liq / Lüq / Lig / (Adj.- ser claro y manifiesto) Chañalen / Pelongen / Pelonguen / Tranálen / Tranalen / (Adv) Pelontu / Pelomtu.
Clase: Trokiñ.
Clavar: (Estacas) Üngkoln.
Clavarse: (Algo al pisar) Rekafün / Rëkafün / (Espinas) Wayuntun.
Clima: Wenu.
Clueco: Llëpañ.
Coagularse: Trüngkün.
Cobija: (Sust.) Ültu.
Cobijar: Ültuln.
Cobijarse: Ültuluwn.
Cobrar: Ramtun.
Cocear: (Anim.) Mangkün.
Cocer: Afumün / Afün / Afüln / Afümn / (Sin sal) Pizkun / Pidkun.
Cocido: Afün / (Sin sal) Pizku / Pidku / Pishku.
Codiciar: Ngangen / Ngangefengen.
Codicioso: Ngangefe / Nganguefe / Ngangueufe.
Coger: Nün / Ñemün / Tun / Ñemünkepin / Ñëmin / Ñëmün / Ñëminkepin / (Con trampa) Wachin.
Cogote: Topel.
Coincidente: (Adv.) Trafme.
Coincidir: Kiñentrürkalen / Trafn / Kiñentrürn / Kiñentrürkëlen.
Cojear: Kütrotun / Küntron.
Cojo: (Adj.) Küntro / (Estar) Lenglin.
Cola: Kelen / Këlen.
Colaborador: (Sust.) Kelluwen.
Colador: Chaiwe / Chaituwe.
Colar: Chaitun.
Colchar: damin.
Colegial: Chillkatufe.
Colgadero: (De ollas) Pëltrüwe challa / (Puesto sobre el fogón) Peltrünwe.
Colgado: Pëltrün / Pëltrükënun.
Colgajo: (De maíz) Wütrün üwa.
Colgantes: (Fem, joyas) Pëñpëñel.
Colgar: Peltrün / Pëltrün / Pëltrükënun / (Del cuello) Kelkaytekun / Këlkaitëkun.
Coligarse: Wichan / Wichaln / Wichawn.
Collar: Cúlcai / Kelkay / Traripel / Trarüpel / Këlkai.
Colmado: (Adj.) Nuimen.
Colmar: Nuimeln.
Colocar: Tekun / Tëkun / (Algo enfrente) Puñmakenun / Puñmakënun / (Atravesado) Kakülkënun / Kakül / Kënun.
Color: Ad / A d / Wirin.
Colorado: Kelü / Kelün / Kelú / (Oscuro) Kurü kelü.
Colorante: Kelülwe.
Columpiar: Piuchillkantun.
Comandante: Ñithol.
Combatir: Kayñetun.
Comenzar: Ñitholn / Tuweln / Tuwun.
Comer: In / (Carne) Ilon / Ilotun / (Pan) Kofketun / (Papa) Poñitun / (Pescado) Challwatun / (Harina tostada) Mürketun / (Sin sal) Pidkutun.
Comerciante: (Sust.) Ngillankafe / Nguillakafe.
Comezón: Üna / (Tener) Ünan / Ünatun / Únatun / Ñikëdün.
Comida: Iyael / Ilelkawn / Ileluwun / Ileluwn.
Comienzo: Ñitholpeyüm.
Como: Reke / Keyü / (Ser como) Rekelen.
Cómo?: Chum? / Chumwechi am? / (Estar?) Chulmen? / (Será al cosa?) Chumlepeichi mai? / (Es?) Chumnguen?.
Compañera: Weñui.
Compañero: Canai / Ingka / Wenüi / Ingka.
Compartir: (Un vaso) Llakn.
Compasión: (Adj) Ferenechen / Ferenelemen / Fërénechen / Fërénelëmn / (Tener) Kütrandwamen.
Compensar: Mañumen / Mañumtun.
Complaciente: Puwenfaln / Puwënfaln.
Completo: (Adj.) Kom / (Ser) Trürn.
Componer: (Bien algo) Athtekun / Adtekun.
Comprar: Ngillan / Nguillan / (Alimento) Wüfkün / Wifkün.
Compras: (Hacer) Ngillankan / Nguillakan.
Comprimir: Ngetralün / Nguëtralün / Nguëtrálün.
Comprobar: Malün.
Con: Meu / Mo / (Estar…) Nguen / (Más intensidad) Dwamnien / Dwamen / (Qué intención?) Chemñi duam?
Concertar: Dakeltun.
Concluido: Afkelen / Afkëlen.
Concluir: Wechulkan / Afentun / Deuman.
Concluirse: Afn.
Conclusión: Afdengu / Afdëngu.
Concordar: Reñmawn.
Conculcar: Pënokëtuyen.
Condensado: Pëd.
Condimentar: Pepikan / Pepi.
Cóndor: Mañke.
Confiar: Paillalen / (En una pers.) Fëtaluwn / Fétaluwn.
Confines: (De la tierra) Afmapu.
Conformarse: Puümwn / Tutéduamn / Tutéwn / Tutëduamn.
Conforme: Tutedwamen.
Confundir: Yewellkan / Reifütun / Weluñmanien / Weluln / (Personas o cosas) Keñan.
Confundirlo: Welulkawn.
Confusión: Ngoyngoyün.
Confuso: Weluduamn.
Conmigo: Inchemeu.
Conocer: Quimm / Kimpan / Kimen / Kimn.
Conocible: Kimfal.
Conocido: Kimpan.
Conocimiento: Kimkëlen.
Consejo: Ngùlan / Ngülam.
Consentir: Mayn / Main.
Conservar: Niekan.
Conservarse: (Bien) Kuñültuwn / Kuñültuwun.
Considerar: (A uno como enemigo) Kayñeyen.
Consolar: Ñawfawln / Yafülduamn / Ñaufaulduamn / Ñaufauln / Ñawfawldwamen.
Consolarse: Ñawfawn / Ñaufaun.
Consorte: Piñom.
Constantemente: (Adv, sin cesar) Afkentu.
Constelación: Malalofisha.
Construir: Deuman / (Una casa) Rukan.
Consuelo: (Tener) Fëtaluwn.
Consultar: Ramtun.
Contado: Rakin.
Contar: Nütramnentun / Rakin / (Cuentos) Apeutun / (Con otra pers.) Rakidwamün.
Contentar: (A alguien) Tuteln / Tutelkan / Tutélkan / Tutéln / (A uno) Leqn.
Contentarse: Puümwn / Tutéduamn / Tutëduamn / Tutéwn / Tutedwamen.
Contento: (Adj) Ayewkiawün / (Estar) Kümedwamkelen / Trüyüwlen / Trüyüulen / Küme duamkëlen.
Contestar: Lloumen / Llowdëngun / Lloudëngun / Llowdengun.
Continuar: Petulkan / Petuln.
Contorno: Ad / A d.
Contradecir: Traftun / Üyaktun / Üiaqtun / Traketun.
Contradecirle: Traqtun.
Contraerse: Trekefün / Trëkëfün / Nguëllunkonn.
Contrapesado: Renéngkëlen.
Contrapesar: Fane / Fanetun.
Contrapeso: Ellwádkëlen / (Colocar) Kellwádkénun.
Contrariar: Traftun.
Convaleciente: Kütrankülen.
Convencer: Kadwameln / Rulpan.
Conveniente: Duamfaln / Duamfal nguen.
Convenir: Feyentun / Duamfaln / Duamfalnguen.
Conversación: Nütram.
Conversar: Nütramkan / (De algo) Nütramyen.
Convidado: (Sust.) Mangel / Manguel.
Convidar: Llawken / Llauken / Llaukenguëlëmn / Llawkengelemen / (Comida y bebida) Mangeln / Mangueln.
Cooperativa: Lofküdaw.
Copete: (En la frente del caballo) Kemchol.
Copiar: Inádentun.
Copo: (De lana) Wüto.
Coqueta: Athngen.
Coqueto: Athngen.
Corazón: Piuke / (O meollo del arbol) Këmamëll.
Corcova: Nguëtrufuri.
Corcovear: Chongküwn.
Corderito: Ofida pichi / Ofisa pichi / Ofisha pichi.
Cordillera: Dewiñ.
Cornear: Leftun / Levtun / Repëlun / Repülün.
Corneta: (De cuerno vacuno) Kullkull / Kungkull.
Corral: Malal.
Correctamente: (Adv) Norkechi / (Hablar) Nordengun / (Hacer algo bien) Femen / Femn.
Corredor: Nekul.
Correr: Lefn / Leftripan / Nekuln / (Hacer correr a alguien) Nekuleln.
Correrse: Shingueamun / Shinguekümen / Shinguefonpan / Shinguekonpan / Shinguekonpun.
Corretear: Wemun / Wemün / (Adentro de un recinto) Yaftëkun.
Corriente: (Sust, Adj.) Witrun / (De agua) Mangiñ / Manguiñ / (De agua rápida) Wichornguen / Wichorün / Wichor.
Corroer: Üngalün.
Corromperse: Wedáwn.
Corrompido: (Adj.) Wedáñma / Weráñma / Wesháñma.
Cortamente: (Adv.) Pichitu.
Cortar: Katrün / (Leña) Iran / Iratun / Mamülln / (Porotos o cereales) Pidkun.
Cortarse: Katrün.
Corteza: Trolef / Trölef / Trelëf / Trëlëf.
Corto: Pichi / Pëchi / Püchi / Pütrü / Pichikënun / Pichikekënun / (Por corto tiempo) Pichiñma.
Cosa: Dungu / Dëngu / Dëgu / Wéshakelu.
Cosecha: Walüng / Konguinnguen / Konguiunguen / (Tiempo de) Lila.
Cosechador: Konguife.
Cosechar: Kongin / Konguin / Püramün / (Papa) Poñin.
Coser: Ñithefn / Ñidëfn / Ñithefkan / Wipun / Ñidëfkan.
Cosquillas: Chiküll / Chikell / Ñaiyün / Chikülln / (Hacer) Ñaiyüln / Ñaiyüngen / Ñaiyúkeln / Ñaiyünguen.
Cosquilloso: (Ser) Ñaiyün / (Adj) Ñaiyünfe.
Cosquillosos: Ñaiyüfe.
Costado: (Sust.) Kadi / (Poner de) Kadi kënun.
Costilla: Kadiforo.
Costumbre: A d.
Costurero: (Sust, Adj.) Ñithefe / Ñidëffe.
Coyuntura: Troi / Ülnguëd.
Coz: Mangkün.
Creador: (Del universo) Nguenechén / (De los hombres) Maréupuantü.
Crear: El / Eln.
Crecer: Tremün / Tremen / Tremn / (Hacer crecer) Tremümün.
Crecido: (Adj.) Trem.
Crédulo: (Adj.) Mupintufe.
Creer: Feyentun / Müngeltun / Mëngueltun.
Crespo: (Adj.) Trinti / Trintrü / Rompü.
Creyente: Mupintulu.
Criar: Tremümün / Tremn / (Carne) Fënn.
Crisol: Charu.
Cristiano: Huinca.
Crudo: Karü.
Crujir: Tritrürün.
Cruzar: Non.
Cruzarse: Weluiawn / (Con alguien) Trafuwun / Trafuwn / Welun.
Cuagulación: Trüngkün.
Cuagularse: Trünkün / Trüngkün.
Cuajar: (Flores y frutas) Tëkufënn.
Cualquier: (Clase) Rumenke / (Parte) Cheu rume.
Cualquiera: Rumenke.
Cuándo: (?) Chumüñ? / (Adv.) Chumel / Feichiwe / (Atr. Determinativo) Feychi.
Cuanto?: Tunte?
Cuántos?: (Adj Int) Mufü?
Cuarto: (Hab) Katrünteku.
Cuasi: Reke.
Cuatro: Meli.
Cubrir: Takun / Ültuln.
Cubrirse: Ültukënun / (De pasto) Kachutun.
Cuchara: Witrü / Wütrü.
Cucharón: Refuwe / Rëfuwe.
Cuchichear: Kafkütun.
Cuello: Pel / (Llevar el cuello erguido) Üwirnien.
Cuenta: Rakin.
Cuento: Epeo / Epeu / Apeu / Nütram.
Cuerno: Müta / Mëta / (De vacuno) Kullkull.
Cuero: Trelke / Trelke / (Sacar el cuero a un animal) Trelkenentun / Trelkenentun / Ron / (Cuando sale entero) Llochón / Llochónentun.
Cuerpo: Anka / Angka / Kalül.
Cuervo: Yeku.
Cueva: Renü / (Subterránea) Lolo / (Para aquelarres) Renü / Renüpülli / Renütu.
Cuidado: Kuñiutulen / Kuñiwn / Kuñiutulen / (Adv, con..) Kuñiutu.
Cuidadosamente: (Adv) Kuñiutu / Ngendwam / Nguenduam / Ñochi / Ñochikechi / Ñochilka.
Cuidadoso: Kuñültulen / Lliwafe / Lliwatufe / (Adj) Ngendwam.
Cuidar: Kintunien / Ngenen / Nguenn / Nguenën / Kintuñmanien / (A alguien) Kuñültun / Kuñiln / (Algo) Lliwatun / Lliwatunien / Penien / (Los asuntos de uno) Pülln.
Cuidarse: Kuñültuwun / Kuñiutun / Kuñültuwn.
Culebra: Filu.
Culo: Kechiu / Këchiu.
Cultivar: Küdawn / Küdaun / Maypun / Maipun.
Cumbre: Wechu / Wechun.
Cumplir: Puümen / Puümn / Puüm / (Cierta edad) Trafman / (Una promesa) Entun / Nentun.
Cuna: Kupelwe / Kupëlwe / Kupülwe.
Cundir: Püdn / (Hacer) Püdemen / Püdëmn.
Cuñada: (De una mujer) Ñathu / Ñadu.
Cuñado: (De una mujer) Fillka / (De un hombre) Kenpu / Kenpungillan / Enpunguillan.
Curandera: Machi.
Curandero: Machi.
Curar: Lawenman / Lawentun / Pülluukëlen / (Un enfermo) Pülln / (Una enfermedad) Machitun / (Una enfermedad chupando la parte enferma) Ülun / Ülutun / (Con medicinas) Dan / Dachen / Datun / (Heridas) Ampin.
Curioso: (Adj) Fiñmangen / Fiñmanguen.
Curvarse: Ngeñun.
Curvas: (Hacer o tenerlas) Nguëñun.
Cutis: Trawa.

D
Danza: (Sust.) Perun / Përun.
Danzar: Përun.
Dañar: Teyteyemen / Teyëmn / (A alguien) Uñfitun.
Daño: Ulhüa.
Dar: Elun / Elün / Ruln / Wëin / Ruin / Ul / Wëln / (Risa) Ayen / (Vida, sustento a alguien) Mongeln / Mongueln / (En el blanco) Küllin / Reñman / (En el hito) Leqn.
Darse: Wëluwn / (Cuenta de algo) Ngeneltun.
De: Meu / Mo / (Una vez, Adv) Kiñetu / (Frente) Reñma / (Otra familia) Kakeche / (Otra manera) Kangechi.
Debajo: (Prep y Adv) Minche / (Adv) Minchetu / Minutu.
Deber: Defelen.
Débil: (Adv.) Yavünolu / Noywa / Noiwa / (Estar) Trellfun / Trëllfun / Entrin.
Decaer: Lanen / Lanaken.
Decaído: Landwamen / Láduamn.
Decantado: Llid.
Decantar: Llidn.
Decantarse: Llidn.
Deceso: Lan.
Decir: Pin / Feypin / (Algo en nombre de alguien) Pilel / (Algo en todas partes) Piiawn / (Perjudicando a alguien) Piñma / (Algo sin motivo o injustamente) Pipedan / Pipëdan / (La verdad) Müpin / Rüfdungun / (Siempre lo mismo) Pipinguen.
Decírselo: Kimëin.
Declarar: Entun / Nentun.
Dedicarse: Pülluukëlen.
Dedo: Changell / Changëll / (De la mano) Changellkuk / Changëll kuq / (Del pie) Changellnamun / Changëll namun.
Defecar: Men / Mén / Mémen / Memen / Ngechin / Nguechin / Nguechkiënun.
Defecto: Rulmen.
Defectuoso: Well.
Defender: Inkañpen / Ingkan / Ingkañpen / Dénguñpen / (Los propios intereses) Pepikawün / Pepiukëlen / Pepiwn.
Defenderse: (Con un arma) Weichañpewn.
Deidad: Ngenechen
Dejar: Eln / Elün / Kenun / Kënun / El / Elkünun / (Solo) Kidukenun / Kidukënun / (Botado) Tranakënun.
Deleite: Trüyüwëlkawn.
Delgado: (Adj.) Pellüf / Péllüf / Pichirume.
Delito: (Sust.) Werin.
Delinquido: (Haber) Werinnguen.
Delinquir: Werineluwn.
Delito: Werineluwn.
Demasiado: Rume / Rumeñma / (Adv) Mütewe / Mëtéwe.
Demente: (Adj.) Kimno.
Demoler: (Furiosamente) Teyfuketuyen / Teifukëtuyen.
Demonio: Pillan / Wekufü.
Denso: (Adj, Adv.) Tronge / Trongue / Trongen / Trongn.
Dentro: Koneltu / (Prep, dentro de…) Pu.
Denunciar: Pitekun / Pitëkun.
Departamento: Katrünteku / Katrüntëku.
Deplorar: Ngümayen.
Deposiciones: (Hacer) Naqnautun.
Depresión: (La) Wau.
Deprimido: Landwamen.
Derecha: (Mano) Mankuk / Mankuq / (A la) Mampùle.
Derechamente: (Adv) Nor / Norkechi.
Derecho: Itró / Nor / Ünkü / Üngkü / (Adj.) Man / Wif.
Derechura: (Adv, en..) Itró.
Derramar: Wëtrunn.
Derredor: (Sust.) Wall.
Derretir: Llewemen / Llewëmn.
Derretirse: Llewn / Lleun.
Derribar: Trantun.
Derrumbarse: Teyfunaken / Treylon / Treilon / Trein / (Construcción) Larün.
Desafilar: Trunguëmn.
Desagradable: Cüilu.
Desague: (Hacer un) Ngakan.
Desaparecer: Llankün / Llangkün / Ñamn / Ñamen.
Desarrollar: Winúlün.
Desatar: Neypin / Naytun / Naytunentun / Ñaytun / Naitun / Ñaitun / Naitunentun / Neipin / Neitun.
Desayuno: Muño.
Desbastar: Kafn / Yüfkün.
Descabezar: (Trigo) Schuchétun / Shechétun.
Descampado: Lelfün.
Descansado: (Estar) Ürkütulen.
Descansar: Kansatun / Ürkütun / Tünguemuukëlen / Tüngëmuwn / Tünguëmuukëlen / Tünguëmuwn.
Descanso: Ürkütulen.
Descascarar: Sollkin / Dollkün.
Descascararse: Sollkin / Dollkün.
Descendencia: Küpal / Yallel.
Descomponer: Teyn / Tein.
Descomponerse: Teyn.
Despuesto: Nangkan.
Desconfiar: Llükawn / Llükawkelen.
Descuartizar: Pillkadn / Pillkádn.
Descubrir: Pitekun / Pitëkun.
Descuidadamente: Upedwan / Upéduam / Upëduamkechi.
Descuidar: (A alguien) Upeln / Upéln.
Descuidarse: Upeluwun / Weluduamn / Upéluwn / Upéwn.
Descuido: Uduam / (Adv, por descuido) Ngoymakechi.
Desde: (Lejos) Alütripa.
Desdoblar: Lafpemen / Lafpemnentun / Lafpëmn / Pëmnentun.
Deseable: Illufal / Duamfaln / Duamfalnguen.
Desear: Illun / Apilln / Dwamen / Duamn / Ngangen / Ngangefengen / (Con más intensidad) Duamnien.
Desenredar: Wiñudün.
Desenterrar: Rengalentun / Rëngalentun.
Deseo: Ampel / Apill / Weñangn / Weñangkëlen / Weñangkülen.
Desescamar: (Y destripar un pescado) Rochallwan.
Desfiladero: Üped.
Desgajar: Kachamentun / Kacharnentun / (Ramas) Pilládentun / Pilládnentun.
Desganado: Chofüngen.
Desgano: Chofün.
Desgarrar: Kaqültun / Chafodün / Wirüftun.
Desgarro: Kaqültun.
Desgastar: Üngerün / Ünguern / Ünguerün.
Desgracia: Kulpan / Lladküdengu / Lladkün dëngu / (Causar…) Awün.
Desgraciado: Kuñifal / Kuñifall.
Desgranar: Sollkin / Shollkin / Dollkün / Dollkün / (Habas, Arbejas) Dolkin / (Maíz con los dedos) Duchifn / Duchimn.
Deshacer: Ñamemen / Teyn / Tein / Teifun / Ñamëmn / Winúlün.
Deshacerse: Teyn / Tein / Teifun.
Deshebrar: Winúlün.
Deshonestidades: (Cometer) Ñuakan.
Deshonesto: (Adj.) Ñua.
Deshubicado: (Adv) Pekan / Pekankechi.
Desierto: (Sust.) Ühue / Üwe / Üwe mapu.
Designar: Üwëmn.
Deslizarse: Pingúyün / Shinguefonpan / Pingúiün / Pinuyün / Shinguekonpun / Shinguekonpan / Kaipëdnaqn.
Deslizársele: Ingudün / (De ls manos) Ungúltripan / Ungúlün.
Desmenuzar: Iran / Iratun.
Desmoronarse: Lein.
Desnudar: Tranakenun / Tranákënun.
Desnudo: (Adj) Chañalen / Triltra / Tritra / Tranálen / Triltrang / Tranákënun / (Estar) Mollkelen / Mollkëlen / Tampalkelen / Tampálkëlen.
Desobedecer: Kochimen / Kochimn.
Desobediente: Wedwed.
Desocupado: Tüngn.
Desocupar: Liftun.
Desollar: Llochónentun.
Desordenar: Reifütuntun / Reifütun.
Despachar: Wënélkëlen / Wënéln.
Despacio: (Adv) Ñochi / Ñochikechi / Ñochilka.
Desparramándose: Fulinaqn
Desparramar: Widpün.
Desparramarse: Fulin / Filiten / Widpün / Fulilen / Püdn.
Despedazar: Wirüftun.
Despedir: Lelemen / Mëñaln / Mëñaltun / Müñaltun / Ngiyun / Ngiyuln / Nguiyun / Nguiyuin / Nguiyuln / Lelëmn / Leikümn.
Despedirse: Chaliwedan / Lelemen.
Despejado: Lif / (Estar en un lugar) Mailéfkëlen.
Despejar: Liftun.
Despertar: Nepeln.
Despertarme: Nepeln.
Despertarse: Nepen.
Despiojar: Tenen / (A otro) Shuñin / Shuñün.
Despiojarse: Tenen / Tünen / Shuñiwn.
Desplegar: (Una bandera) Piwemtun.
Despoblado: Üwe mapu / (El) Üwe.
Despojado: Lif.
Desposar: (A una mujer) Kureyen.
Despreciar: Illamen / Kochimn / Illamn / Kochimen.
Desprestigiar: (Perjudicar verbalmente) Piñman.
Después: Deu / (Adv) Rupamom / Rupamoyüm / Wëlá / (De mucho tiempo) Alünmew / Kuifi wëla / (De todo) Iñangey / (Sólo..) Wëlá wëlá.
Destapado: Tralüngkëlen.
Destapar: Tranakenun / Tranákënun.
Destaparlo: Wengamn.
Destetar: Ükaln / Wichuln.
Destilar: Lüykün / Lüikün / Wilfodün.
Destripar: (El pescado) Rochallwan / Rochaliwan.
Destroncar: Foliltun / Wengkolentun.
Destrozar: Kempun / Këmpun.
Destrozarse: Chafodün.
Destruido: (Adj.) Teifun.
Destruir: Teyteyemen / Teyëmn / Teifun.
Destruirse: Teifun.
Desuso: Ñamekonün / Ñamkëlen / Ñamekelen.
Desvalido: Kulme / Kuñifal / Kuñifall.
Desvergonzadamente: (Adv) Ngenoyewen.
Desvergonzado: (Adj) Ngenoyewen / Nguenóyewen.
Desvestido: (Adj.) Triltrang / Tritra.
Detalle: (El) Troi.
Determinar: Elduamn.
Detrás: Relmalen / Relmantulen.
Deuda: Defe.
Devorar: Lemün / Lëmüm / Üpangen / Üpang / Üpangn / Üpangüpangn / Üpangüpangnüyen.
Día: Antü.
Diablo: Hualichu.
Diagnosticar: Peutucu / Chran'n.
Diagnóstico: (De la Machi en trance) Pewutun.
Diariamente: Münguenantü.
Diarrea: Pechaykutran / Pechaikutran / (Tener) Pechayn / Pechain / Pechayün.
Días: (Cortos del año) Pichiwen.
Dibujante: (En tejidos) Nguëpükafe.
Dibujar: Wirin / (Un tejido) Ngepükan / Nguëpikan / Nguëpükan.
Dicen: Piam.
Diente: Ülnga / Waillil.
Dientes: Foro / Ülnga / (Incisivos) Ayewe.
Diestro: Trüf.
Diez: (Num.) Mari.
Diferencia: Kangueltun.
Diferenciar: Kangeltun / Kangueltun.
Diferente: Kakewme / Kakeme
Difícil: Valin / Küdawngen / Küdaunguen / Newenkëlen / Newenkelen.
Difícilmente: (Adv) Ngellu / Ngelluke / Ngellukechi / Nguellu / Nguelluke / Nguellukechi.
Digerido: (Adj.) Afün.
Digno: (De aprecio y respeto) Shakinguen.
Diluirse: Lein.
Dinamitar: Tralkatun.
Dinero: Kulliñ / Kullin.
Dios: Nguenechen / Nguënéchén / Ngenechen / (Creador de la tierra) Ngenemapun / Nguënémapún / Nguënémapun / Nguenemapún / (De las aguas) Shompallwe.
Dirección: Ad.
Disculpar: Dënguñpen.
Disgustar: (A alguien) Lladkülkan.
Disgustarse: Lladkün / (Con alguien) Lladkütun.
Disminuirse: Konmen.
Disolverse: Lein.
Disparar: Tralkan / Tralkatun / (Una flecha) Pelkitun / Pëlkitun.
Disparatear: (Al hablar) Weludëngun / Wëludëngun.
Disparo: (De escopeta) Tralkan.
Disponer: Ngenen / Nguenn / Nguenën / Trürëm dëngu.
Dispuesto: Pepiluukëlen / Pepiluwn / Pilelkaukëlen.
Disputar: Notukan / Nótukan.
Distancia: (A mucha..) Alüpu / (A poca..) Pichipu.
Distinguir: Kangeltun / Kangueltun.
Distinta: (Adj) Kangen.
Distinto: Kakewme / Kakeme / (Adj) Kangen.
Distribuir: Trokin / Wëdamn / (Carne en las fiestas) Katrüngelemen / Katrünguelëmn.
Disuadir: Weludëngun / Wëludëngun.
Diversión: (Sust.) Ayekantun / Ayekantun düngu / Ayekantun dëngu.
Divertida: (Cosa) Ayekantun.
Divertir: (A alguien) Ayekantulün / Ayekantuln.
Divertirse: Kangedwamen / Kángueduamn / (Alegremente con musica, bailes) Ayekantun.
Dividir: Katrüntekun / Wëdkan.
Dividirse: Wedan / (El Arbol) Changkiñn / (El río) Changkiñn.
Divieso: Poi / Moi.
Divinidad: Ngenechen.
Divisar: (De lejos) Pukintun / Adkintun.
División: Trokiñ.
Doblado: Müchalen / Mëchalen / Mëchamkëlen.
Doblar: Müchatekun / Mëchamn / Mëchatëkuñ / Ngañchódün.
Doblarse: Ngañchodün / Ngañchódün / Ngellun / Nguëllun / Nguëllunkonn / Ngellunkonn / Ngeñun / Nguëñun.
Dócil: (Ser) Peñewngen / Pëñeñwn nguen.
Dolor: (Sust.) Kutran / (Cuando disminuye el) Llawfün / Llawfütun / (Interj. Cuando se siente..) ¡Atrütrüi! / (En el costado) Pikëf kutran.
Dominador: (De la tierra) Ngenemapun.
Dominar: Ngenen.
Dominarse: Katrütuwun / Katrütuwn.
Donde: (?) Cheo(?) / Chew(?) / Cheu(?) / (Quiera) Cheu rume.
Dorado: Millan.
Dormir: Umagn / Umakn / Umaqn / Umawtu / (Acompañado) Kudutekun / Kudumen / Kudúmkënun / Kudúmtëkun / Kúdum / Kudumn.
Dormirse: Umaqnaqn.
Dorso: (En el revés) Ka ath mew / Ka ad mew.
Dos: (Num.) Epu.
Duda: Epuduam.
Duende: Añchimallen / Shechü / Sechü.
Dueño: (Sust.) Nguen / (Ser) Nguen nguen.
Dueños: (Del barco) Ngenke fote.
Dulce: (Adj.) Cochi / Kochi / (Ser de genio..) Ñochiduamlen / Ñochiduamkëlen.
Durar: (Poco) Pichiñmalen / Pichiman / (Aún) Petulen / (Mucho) Alüñmalen.
Duro: (Adj.) Yafü / Yafün / (Muy) Lew / Leu / Leuliñ.

E
Ebrio: Ngollife / (Adj) Ngollin.
Echar: (Adentro) Tëkun / (Semillas) Tëkufënn / Fénn / (El cuerpo hacia atrás) Paillatripan / Pailatripan.
Echarle: (Algo a un difunto en el ataúd) Wetruñmawn.
Echarse: (Encima de alguien o algo) Trañman.
Eclipsarse: Lan / Ian.
Eco: (Sust.) Awkinko / Aukinko / Dengkülla / (Hacer) Aukiñn / Aukin.
Edificio: Ruka.
Educar: Yimëmn / Mumëin / Mëmëin / Tremëmn.
Efervescencia: Fülfülkelen / Fullülkélen.
Ejecutar: Deumanentun.
Ejercitar: (Por primera vez el oficio de Machi) Machiluwun.
Ejercer: Nengümün.
Ejército: Linco.
El: (Art) Fey / Fei / Feichi / (Art. Det.) Ti / Chi / (Es) Felle may / Feille mai / (Caerse de las flores, hojas y frutas) Llankon.
Elegir: Dullin.
Elevar: Weñuñpramn / Wenuñpramn.
Ella: Fei / Fechi / Feichi.
Ello: Fei / Fechi / Feichi.
Elocuente: (Adj.) Weupife.
Embarazada: Cùrpu-nguen / Niechenben / Niechenguen / Niechennguen.
Embarazar: Niepeñeñeln / Niepëñeñein.
Embarcación: Wampo / Wampu.
Embarrarse: Chapatun / Peletun.
Embellecer: Aifiñn / Aifiñein / Aifiñtun.
Embotar: Trunguëmn.
Embriagar: (A otro) Ngolliln.
Embriagarse: (Verb) Ngollin.
Embromar: Nótukan / Ayenien.
Embrujada: Küiminkelen.
Embrujado: Küiminkelen.
Embuste: Trürëm dëngu.
Emoción: Huadcümn.
Emocionado: Trepeduamn.
Emocionarse: Trepen / Trupefün.
Empacharse: Këfkëfün / Këfiwn / Këfn.
Empapado: Wilfodkëlen.
Empapar: Wifóntekun.
Empaparse: (De agua) Keltrafn / Këltrafn / Külchafün.
Emparejar: Kenkürn / Kengkürkénun / Kengkürn / Kengkürün / Kenkürün / (El suelo) Lüremen / Lürëmn.
Emparentado: Ngillañ / Nguillañ.
Empequeñecer: Pichilkan.
Empezar: Konn / Llitulün / Tuwun / Tuwn.
Empinarse: Empfn / Empifkenwn.
Empleado: Elnien.
Emplear: El / Ein.
Empollando: Llëpañkelën.
Empollar: Llepañn / Llëpañn / Mollfüñein / Llëpañkelën / Llepañkelen.
Emprender: Witrañpramn / Itrañpramn.
Empujar: Peltrün / Peltün / Pelün / Rëtren / Retren / (Hacia adentro) Peltrüntekun / Peltrüntëkun / (Para que corra) Shinguewëin.
En: (Prep) Mew / Pu / Meu / Mo / (Adv) Kiñepele / Kiñepële / (Aquel tiempo) Feychiwe / Feichiwe / (Tres días más) Külawe / (Diferentes partes, Adv) Kakeñpele / Mëñal / (Otra parte, Adv) Kañpele / (Qué lugar?) Chewpüle? / (Adv, en todas partes) Wallke / Wallkechi / (Cualquier parte) Cheu rume / (Ninguna parte) Cheun rume / (Cambio, lugar de..) Welu / (La tierra) Maputu.
Enaltecer: Weñuñpramn / Wenuñpramn.
Enamorado:(Adj) Ayülemen / Ayülëmn.
Enamorarse: Ayülumn.
Enbravecido: (Adj) Illkulen / Illkülen.
Encajado: Ükulkenun / Úkulkénun / Ütrafkëlen.
Encajar: Ngedefkenun / Nguëdefkënun / Ükultekun / Ükultun / Ükultëkun / Ukultun / Shüñul / Shüñun / Shiñültëkun.
Encajarse: Ükulün.
Encaminar: Amuln / Nguiyuin / Nguiyuln.
Encanecer: Trürenen / Trürenn.
Encaramarse: Engkoin.
Encarar: Anguetun.
Encarcelar: Nütun.
Encargado: (Adj.) Elfal / Elfaltu / (Dejar) Elfalkënun.
Encargar: Chalintekun / Chalintëkun / (Algo a alguien) Yefaln.
Encargo: Elfalkënun / Elfaltu / Yefaltu.
Enceguecer: Trawman.
Encender: Leflepemen / Lëpëmn.
Encenderse: Üin.
Encias: Üdëm.
Encima: Wente / Wenche / (Adv) Peñam / (De otra cosa) Wetetu / Witrakonn.
Encinta: Niechenben.
Encoger: Ngañchódün.
Encogerse: Ngañchodün / Ngañchódün / Witrakonn / Ngellun / Nguëllun / Nguëllunkonn / Ngellunkonn / Trekefün / Trëkëfün.
Encogido: (Por enfermedad o edad) Ponornguewen / (De hombros) Ponorkëlen.
Encolerizar: (A alguien) Illkuln.
Encolerizarse: Illkun / Illkun duamn.
Encomienda: Elfaltu.
Encontrar: Pen / (En otra parte) Perpun / (Cambiado un objeto o persona) Kangentun / Kanguentun / Kangueitun / Kangeitun.
Encontrarse: Reñmawn / Trafuwun / Trafuwn.
Encresparse: Trünüfn.
Encubar: Llepañn / Llëpañn / Llepañkelen.
Encuentro: (Ir al…) Trafmen.
Enderezar: Norkenun / Norkënun.
Endilgar: Nguiyuin / Nguiyuln.
Endurecerse: (Ref. a líquidos) Trünkün / Trüngkün.
Enema: Ngautu.
Enemigo: Caiñe / Kayñe / Kaiñe / (Tenerlo o mirarlo a uno como..) Kaiñeyen.
Enemigos: Kayñewen / Kaiñewen.
Enérgico: Yafüduamn.
Enfadado:(Interj. Expresarlo) Ewem.
Enfadarse: Chañiwn.
Enfermarse: Kütranün.
Enfermedad: Kütran / Kutran.
Enfermizo: Kütranfe / Kutranfe.
Enfermo: (Adj. Y Sust.) Cutran / Cuchran / Kütran / Kutran.
Enfilar: (Poner en fila) Pitrülkenun.
Enfrentar: Traftun.
Enfrente: (Adv) Puñma / Puñmew / (Adv, al otro lado) Nome / Nometu.
Engalanar: Aifiñeln / Aifiñn / Aifiñein / Aifiñtun.
Engañar: Ngenenkaln / Nguënénkaln / Ngenentuln / Ngenenkan / Ngüenénkan / Nguënéntun / Nguënéntuln / Ngenentun / Puñchulkachen / Puñchulngen.
Engaño: Koyla / Koila / Ngenén / Nguënén.
Engañoso: (Ser) Puñchulkachen / Puñchulngen / Puñchulnguen.
Engendrar: Yalln.
Engordar: Motriln.
Enjambre: Wiluwilunguen.
Enjambres: (Irse en..) Lumpuamun.
Enjugar: Ngelludn / Ülpun / Ngelludün / Nguëllúdn / Nguëllúdün.
Enjutar: Piwemn.
Enjutarse: Piwen / Piwn / Piwün.
Enjuto: Piwelen.
Enmohecerse: Perkañn / Perkañkëlen / Perkañkelen.
Ennoblecer: Ülmeneln.
Enojado: Illcúlen / Lladküdwamen / (Adj) Illkulen / Illkülen / (Adv) Lladküle / Lladkünkeni.
Enojar: Piaweln / (A alguien) Illkuln.
Enojarse: Illkun / (Sin motivos) Illkupedan / Illkupëdan / (Con alguien) Lladkün / Lladkütun.
Enojón: (Adj.) Illkufe.
Enredadera: Foki.
Enredar: Ñithwen / Ñidwen.
Enredarse: Ñithwewn / Ñidwewn / Chürwawn.
Enriquecer: Ülmeneln.
Enronquecerse: Kafim.
Enrulado: Rompü.
Ensayar: Pepiltun / Pepilpepiltun.
Enseguida: (Al poco tiempo) Pichinmew.
Ensenada: Ngiyón / Nguión.
Enseñar: Kimeln / Kimëln / Kimëin / Kimeltu / Mumeln / (El oficio de Machi) Machiln.
Ensordecer: Piluln / (Hacerle zumbar los oidos) Trëmëmeln.
Ensuciar: Podëmn.
Ensuciarse: Chapatun / Podn.
Ensueño: Péuma.
Entender: (Mal) Welualkün.
Entenderse: (Con alguien) Atheln / Adeln.
Entendido: (Adj.) Kim.
Enterar: Trafman / Puüm.
Entero: (Adj) Komkelen / Komkëlen / Kom / Mongkol / Mongkolen / Mongkolkëlen.
Enterrado: (Adj.) Rengal / Réngal.
Enterrar: Remuln / Rëmuln / Rëngalkënun / Rëngalin / Rengalkenun / Rengalnen.
Entibiarse: Lirkünaqn.
Entonces: May / Feymew / Piam / (Art) Fey / Ka fey.
Entrar: Con'n / Konn / Konmen / Konün / Feikonn / Feykon / (En lugar ajeno) Kontun / (Hacer entrar a golpes) Traiaitëkun.
Entrársele: (Algo) Konman.
Entrega: (Al venir) Elërpan / (Al regresar) Elërpatun.
Entregar: Chalintekun / Chalintëkun / Ruln / Wëln / Wëin / Ruin.
Entretenido: (Adj.) Nütramkafe.
Entreverar: Reifún / Reifütun / Reipuin.
Entristecer: (A alguien) Lladkülkan / Kutran duameln.
Entristecerse: Lladkün / Lladkütun / Weñangn / Weñangkëlen / Weñangkülen.
Entristecido: Lladküdwamen / Kütrandwamkelen.
Entumido: (Adj.) Chokon / (De frío y agua) Chokolen.
Entumirse: Chokon.
Enturbiar: Trufüln / Trufüin / Trufültun.
Enturbiarse: Trufüln.
Envalentonarse: Konatun / Konakonatun.
Envarillar: (La casa) Wimülln / Wimülltun.
Envejecer: Kushén / (La mujer) Kushén / Kuden / (El hombre) Füchen.
Envejecida: (Sin ser madre) Kudépran / Kushépran.
Enviar: Ngiyun / Ngiyuln / Nguiyun / Nguiyuin / Nguiyuln / Amuln / Werküln / Werkülün / Werkün.
Envidia: Künge / Ütrir / Ütrim / Ütrintun / Ütrirün.
Envidiar: Küngen / Künguefen / Ütrirn / Ütrirtun / Ütrim / Ütrintun / Ütrirün.
Envidioso: (Adj.) Küngefe / Ütrife / Künguefe / Ütrirfe.
Enviudar: Lanputun.
Envolver: Impoln / Iwedn / Iwedün / Chümpoin / Mënuin / Iwëdn / Iwëdün / Iyuwëdün.
Envuelto: (Adj) Iwedkelen / Iwëdkëlen / Iyuwëdkëlen.
Epílogo: Afdëngu.
Epoca: (De las primeras frutas) Waleng.
Equilibrado: Renengnien.
Equivocar: Weluln / Welulkawn.
Equivocarse: Keñawn / Welulkawn / (Al hablar) Weludëngun / Wëludëngun / (Mutuamente, dos pers.) Keñanwn.
Era: (Sust, la era de la cosecha) Lila.
Erguido: (Cuello) Üwimien.
Erguir: Üwirpramn / (El cuello) Üwirkënun.
Erigir: Witrañpramn / Itrañpramn.
Erizarse: (El cabello) Chünüllün.
Errar: (El camino) Ñuin.
Error: Huelulcan.
Eruptar: Trelün.
Es: (Adj) Femgen.
Esa: (Art) Fey / Fei / Fechi / (Det.) Tiechi / Tüfachi.
Escalera: Peraprawe / Përaprawe.
Escalofríos: Yayáfün / Yanchin / Yanchün.
Escamas: (Del pez) Lëli.
Escamar: (El pescado) Rochallwan / Rochaliwan.
Escapar: Montun.
Escarbar: Keipün / Kaipün.
Escarcha: Trangliñ.
Escarmentado: Kufkëlen.
Escarmentar: Kufn.
Escases: (De víveres) Filla / Filia / Afman.
Escatimar: Rekün / Rëkün.
Esclavizar: Nütun.
Escoba: Lepüwe / Lépüwe.
Escocer: Ñikëdün.
Escoger: Dullinentun / Dullin.
Esconder: Elkan / Elkatun / Ñamemen.
Esconderse: Elkawn.
Escopeta: Tralka.
Escoria: Mëpañilwe.
Escribir: Chillkatun / Wirin.
Escritura: Chilca.
Escuchar: Allkütun / Allkün / Allkünoir.
Escudarse: (Con otro, tamb. En sentido figurado) Furiluwn.
Escupir: Tofkün / (A alguien) Tofküman.
Escurrirse: Weyun / Weyun nguen / Weyutripan / Tayin / Trayintripan.
Ese: (Art) Fey / Fei / Fechi / (Det.) Tiechi / Tüfachi.
Esfera: Mongko / Mongkol.
Eso: (Art) Fey / Fei / Fechi / (Det.) Tiechi / (Es) Felle may / Feille mai.
Esófago: Rulmewe.
Espacio: (Limpio en el monte) Wapi / (Encima de algo) Senchu.
Espalda: Furi.
Espaldas: (Adv, de espaldas) Pailla / Paila / (Poner, ponerse de..) Pailakenun / (Estar de) Paillalen / Pailalen.
Espantado: (Adv, con espanto) Pellkenkechi.
Espantar: Trupefeln / Trupefüln.
Espantarse: Pellken / Trepen / Trupefün.
Espanto: (Adv, con) Pelikenkëchi.
Espantoso: Yamn nguen / Yañn nguen.
Español: Huinca.
Esparcir: Patrün / Pachün / Pachüün.
Espejo: Lilpu / Komütuwe.
Esperar: Üngeln / Üngelemen / Üngümün / Ünguein / Üngueln / Ünguëmn.
Espesarse: (Ponerse espeso) Pethn / Pëdn.
Espeso: Peth / Pëd.
Espiga: Lonko / Longko / (Del Trigo) Longko kachilla.
Espina: (Vejetal) Cavén / Churque / Wayun.
Espinas: (De pescado) Fothü / Fodü challwa.
Espinazo: (Sust.) Wingkül.
Espino: Cavén / Churque / Wayun.
Espitiru: Am / Pëllü / Pëlli / Pëllí / (De un muerto) Pilláñ / (Familiar) Pillan.
Esponja: Poñpoñ.
Espontáneamente (Adv): Kidu dwam / Kiduam / Kishuduam.
Esposa: Kure / Piñom / (Del tío paterno) Ñuke.
Esposo: (Sust.) Feta / Fëta / Piñom.
Espuma: Tror / Trorfan / (De mar) Chiway.
Espumar: Fülfülkelen / Fullülkélen / Trorfanünn.
Esputo: (Sust.) Tofken.
Esqueleto: (Sust.) Fororé / Réforo.
Esta: (Pron) Fey / Fei / Fechi / (Bien) Feley / (Bien así) Fewllenga / Fewlle nai / Fewlle llechi.
Establecerse: (En un lugar) Anün.
Estaca: Ünko / Ungko / (Con gancho) Changünko.
Estacar: Ñüngn.
Estacas: (Hacer) Ünkon.
Estallar: Trofn.
Estampido: Trüwn.
Estanque: Dawüll / Dawüll ko.
Estar: Küle / Mülen / Mëlen / (Así) Felen / (De barriga) Lëpükëlen / Lepülen.
Estatuto: Ngülam.
Estatutos: Ngülam.
Este: (Adj. Y Pronom.) Fachi / Feychi / Feichi / Fa / Téfa / Fá / Tefa / Fey / Fei / Fechi / Tëfachi / Fachi / (Este mismo) Fei tefá.
Estero: Idanmapu.
Estimar: Poyen.
Estimarse: Poyewn.
Estirar: (El cogote) Üwirkenun / Üwirkënun.
Esto: (Adj.) Fey / Fei / Fechi / (Det.) Tüfachi.
Estomago: Piuke / Pütra / Huata.
Estornudar: Echiun.
Estrechar: (Firmemente) Ngetraftrapemen / Nguëtraftrapëmn / (La derecha) Mankukeln / Mankuktun.
Estrechez: (Sust.) Trafme.
Estrecho: (Adj.) Ngetraf / Nguëtraf.
Estregar: Pingedün / Pinguëdün / Ünguern / Ünguerün.
Estrella: Wangülen / Wanguelen / (Muy brillante) Afóngkëlen.
Estremecerse: Ngeikufün.
Estrujar: Pëtrün / Këtrün.
Estudiante: Chillkatufe.
Estudiar: Chillkatun.
Estúpido: Ñoy / Ñoi.
Europeo: Wingka.
Evacuar: (El cuerpo) Mén / Mémen / Nguechin / Nguechkiënun.
Evaporar: Orkün.
Evaporarse: Tukurtripan.
Evaporizarse: Trukütripan.
Evidente: Tranalen.
Exacto: Lek.
Exagerar: Füthaln / Fücháln / Fucháin.
Exalación: Orken.
Examinar: Inákitun.
Exceso: (Adj.) Rumeñma.
Exclusivamente: R é.
Exclusivo: Ré.
Excremento: (Animal) Me / Mé / Nguechin / (Humano) Porché / Nguechinche.
Excrementos: Por / (Animales) Mé / (Humanos) Porche / Porché / Nguechinche.
Exigir: Pieln.
Éxito: Non / (Tener) Nordwamen / Tripan.
Expectante: (Estar) Peútulen.
Expectativa: Peütulen.
Expectorar: Kakülentun / Kaqülentun.
Expensas: Afmayewn.
Explicar: (Bien) Trananentun / Tranánentun.
Expresar: Tranánentun.
Expresarse: (Adecuadamente, con propiedad) Trananentun.
Exprimir: Pëtrün / Këtrün.
Expuesto: Tranalen / Chañalen / Tranálen / Tranákënun / Tranákenun.
Extasiado: Küimin.
Éxtasis: Péuma.
Extender: Lafpemen / Lafpëmn / Lafpemnentun / Püdemen / Püdëmn.
Extenderlo: Netrünkün.
Extender: Lafpëmn / (A lo largo) Nëtrünkënun / Nëtrüngkün.
Extenderse: Püdn / (Horizontalmente) Laf.
Extendido: Ingaf / Wifkëlen.
Exterior: (De las cosas) Ath / Ad / A d / Wekun / Wekuntu.
Exterminar: Pezamen / Pëshamn / Cheupëdün.
Extraer: Ütrefn / (La Machi enfermedades chupando) Ülutun.
Extranjero: Witran.
Extraño: Kakeche.
Extraños: Kákeche.
Extremidad: Wechu / Wechun.
Extremo: Afpeyüm / (Adv.) Wechuntu / Wechuñuma.

F
Faja: Trariwe.
Fallecer: Lan.
Fallo: Dëgu / Dungu / Dëngu.
Falsear: Ñüngkün.
Falsedad: (Adv) Rekoyla.
Falsedades: (Levantar) Trürém eldëngun.
Falta: (Cometer una) Werineluwn.
Faltar: (Al cónyuge) Ñuan.
Familia: Cüpal / Künga / Küpal / (Mi) Kuñül / Pukuñil.
Fanático: (Sust, de las carreras) Kudefe.
Fanfarrón: Mal-mal.
Fantasma: Alhue-chel / (Criatura nacida con los pies torcidos) Aillepe.
Farra: Ayecantun.
Fastidiar: Piaweln / Afeln / Afein.
Fastidiarle: Ñon.
Fastidiarse: Ñon.
Fastidio: Afelnwn nguen.
Fatiga: Rünü.
Fatigado: Trëllfun.
Fauces: (Sust.) Ngiñngo / Nguiñngo.
Favor: (Hacer un ....) Fërénen / Ferenen.
Faz: Ad / A d.
Fe: Mupiln.
Felicitación: Pentëku.
Felicitaciones: Penteku.
Felicitar: Pentekun / Pentëkun.
Feliz: Cumelen.
Femenino: Domo.
Fermentar: Fain / Fain yëmn.
Fertilidad: Rayen.
Feo: Tutennolu.
Fertil: (Adj.) Mon.
Feto: (Abortado) Lludkünpeñeñ.
Ficción: Epeo / Epeu.
Fiebre: Are / Aling / Aré.
Fiel: Tankünien / Tangkünien.
Fierro: (Sust.) Pañillwe / Pañiwe.
Fiesta: Kawiñtun / Cahuiñ / Camaricun / Kawiñ.
Fijarse: (En algo) Lliwan / Lelinien / Llaituchen / Llaitun.
Fila: (Sust y Adv.) Wif / (Estar en…) Pitrülkelen / Pitülkélen / (Uno por uno) Winwin / Wiñwiñ.
Fin: Av / Avpun.
Final: Puwun.
Finalizar: Fenté / Afel apemn.
Finalmente: Pwun.
Fingir: (Estar enfermo) Kütranufaluwun / Kutranufaluwn / Kitranufaluwn.
Fino: (Adj.) Péllüf.
Firme: (Adj) Newen / Yafü / (Estar) Newenkelen / Newenkëlen.
Firmeza: Newenkëlen.
Flaco: Chrongli.
Flauta: Pifelka / Pifilka / Pifëlka / Pifëlka.
Flecha: Pülqui / Pülki / Pëlki / Pelki.
Flema: Kanülün.
Flexible: (Adj.) Üñad.
Flojera: Chofünguen.
Flojo: (Ser) Chofün / Chofünguen.
Flor: (Sust.) Raiguen / Rayùn / Rayen / (De cenizas) Achelpeñ / (De Copihue) Kodkella / Kodkëlla.
Florecer: Rayün / Tëkufënn.
Flores: (Artificiales, para adorno) Perkiñ / Pedkiñ.
Flotar: (Sobre agua) Fochentun.
Fluctuar: (Sobre el agua) Fochentun.
Fluir: Witrun.
Fogón: Cüchralhue / Kütralwe.
Fosa: (Sust.) Renga / Rengan / (Hacer una…) Rengan.
Forastero: (Sust.) Witran.
Forcejear: Newentun.
Forjador: (Del metal) Rëtrafe.
Forjar: (Metal) Retran / Rëtran / Tranan / Tranán.
Forma: Ad / A d.
Formal: (Adj.) Ngenel / Nguenel.
Formar: Yimëmn / Mumëin / Mëmëin.
Fornicar: Üñamtun / Pënen.
Forrar: Püñemeln / Püñëmeln.
Fortin: Malal.
Fortuna: Cullin.
Forzar: Newenman / Newentun.
Foto: Athentun / Athtun.
Fractura: Huachro.
Frazada: (De lana) Pontro.
Fregar: Pinguëdün / (Como quitando manchas) Pinguëdnentun.
Frente: (Sust.) Itrótripa / (Adv, de frente) Reñma / (Adv, frente a…) Itrotripa / Itrotripa mew / Itró tripa meu / (Adv, frente a frente) Puñma / Puñ meu / Puñmew / (Estar con la frente arrugada) Tronolen.
Fresco: (Adj.) Vircü / Firkü / Fidkü / Füdkü / Fürkü.
Frío: (Adj, y Sust.) Wëtrë / Uchren / (Tener) Wëtren / (Hacer frío) Wëtrenguen / (Ser muy frío) Ngenwetré / Nengwëtré.
Frisos: Poñpoñ.
Frotar: Ngëñkün.
Fructificar: Fënn / Fénn.
Fruta: Vun / (De Arbol) Fénmamell.
Frutilla: Kelleñ / (Chilenas) Llaweñ.
Frutillas: Kelleñ.
Fruto: Fen / Fën / Fënn / (De Arbol) Fénmamell.
Fucsia: (Bot.) Chillko.
Fuego: Cuchral / Kütral.
Fuelle: Pimuwe.
Fuente: (De agua) Wéfko / Wüfko / (De luz) Pelontuwe.
Fuerte: (Adj) Kona / Yafün.
Fuerza: Newen / (Tener) Newenkelen / Newenkëlen.
Fumar: Púchremn / (Tabaco) Petremtun / Pëtremtun.
Fundir: (Metales) Kofiln / Kofilman.
Furúnculo: Moi.
Futuro: Vule.

G
Gallina: Achawal / Achawall / (Sust. Apócope) Achaw / Achau.
Gallo: Achawal / Achawall / (Sust. Apócope) Achaw / Achau / (Macho) Alka achawall.
Galopar: Wiraf / Wirafün.
Ganancia: (Sust.) Weu.
Ganar: Nordwamen / Weunentun / Weunien / Wewn.
Ganas: (Sust.) Apill / (Adv, Con buenas..) Ayüwnkechi.
Gancho: Chang.
Gangoso: Nangnangün.
Ganso: Kagnkeñ / Canqén / Calquén.
Gargajo: Kakül / Kaqül / Kagül.
Garganta: Pel / (Obstruir la..) Merlín.
Gargaras: (Hacer) Walwaltun / Walwaltupelün.
Garrote: Colcol.
Garuar: Púlen.
Gases: (Tener) Poipoikëlen / Poiün / Poipoyün / (Por la comida) Trelün.
Gastar: Afmayewn / (El filo) Trunguëmn.
Gastos: Afmayewn.
Gatear: Winolkiawn / Winoln / Ekonpran.
Gata: Narki / Nadki.
Gato: Narki / Nadki / (Montés) Wiña.
Gaucho: Huachu.
Gavilla: Kongka / Peñad.
Gaviota: Chëlle.
Gemelos: Küñe.
Gemir: Nekürün / Nikürün / Nëkürün / Nikü / Eyütun.
Generación: (Sust.) Yallel.
Generalmente: (Adv.) Fillkechi.
Genero: Llipi.
Gente: Che / Ché / (De dos tipos) Epu tripa che.
Gentil: Chremo.
Gentío: Wiluwilunguen.
Genuino: Ré.
Gesticular: Maichin / Maichikukn / (Mientras se habla) Maichitun.
Giba: Nguëtrufuri.
Girar: Wallotiawn / (Un manubrio) Chiwëd / Kiawëln.
Globo: Moncol / Monko / Mongko / Mongkol.
Glutinosa: Üpe.
Glutinoso: Üpe.
Glotón: Infe / Ife / Ifue.
Gobernar: Ngenen / Nguenn / Nguenën / Trokin.
Golondrina: Pillmaikëñ.
Golpear: Mütrongn / Mëtrülün / Mëtróngn / Mëtrongün / Tralofün / Tralofn / Tranan / Tranán / (Con los cuernos) Leftun.
Golpearse: Chefkün / (El pecho como señal de culpa) Mütronkantun / Mëtrongkantun.
Golpes: (Dar) Traiain / Traiaiün / Traiayün / Trawautun / (Hacer entrar a los…) Traiaitëkun.
Gordo: (Adj.) Mochri / Motri.
Gordura: Iwiñ.
Gotear: Lüykün / Lüikün / Chüdkün / Chidkün.
Gotera: (En el techo) Wak / Waq / Wakn.
Gozar: Alavn.
Gozo: (Darlo) Trüyüwëin / Trüyüwëlkan / (Tener) Trüyüwëlkelën / Trüyüwëlkaukëlen.
Gracias: Chaltu.
Gracioso: (Adj.) Ayekafe / (Hombre) Yekan wentru.
Grande: Vucha / Fücha / Futa / Fütha / (Adj) Alün / Füthan / (Ser) Füchán.
Granizada: Piren.
Granizar: Piren.
Granizo: Pire.
Grasa: Iwiñ.
Gratis: Ngamo / Reantü / Réantü.
Greda: Rak / Raq.
Grieta: Trow / Trou.
Grillo: (Insecto) Kuninkuning / Kuningkuning.
Gringo: Huinca / Wingka.
Gris: Kasu / Kadü / Kashü.
Grisáseo: Kasun / Kadun / Kashi ad nguen / Kadunguen / Kasungen.
Gritar: Cuchrum / (Todos juntos) Ngoyngoyün.
Griterío: Ngouingonyün / (Provocar un..) Wakeñn.
Grito: (Emitir el grito Americano) Yapen.
Grueso: (Adj.) Fütharume / Fúchárume / Fuchárume / Ser) Shünguen / Rünguen.
Gruñido: (Del Chancho) Würwún / Würwúün / Würwúrn / Würwürün.
Grupo: (Familiar) Lof.
Gruta: Curco.
Guadal: Achren.
Guapo: (Adj.) Cheuúl / Kona / Nowü / Nowel / Noü.
Guardar: Elkünun / (Algo para otro) Elkaln / (Comida) Echeln.
Guerra: (Sust.) Hueicha / Weichan.
Guerrear: Weichan.
Guerrero: (Sust.) Weichafe.
Guía: Kamañ / Ngiyufe / Nguiyufe.
Guiar: Ngiyun / Nguiyuin / Ngiyuln / Nguiyuln.
Guiñada: Umërütukënun.
Guiñar: Umërütukënun.
Guiso: Kurantu / (De cordero) Apoll.
Gusano: Piru.
Gustarle: Kümentun.
Gusto: Cümen.
Gustosamente: (Adv.) Ayüwnkechi.

H
Haber: Mülen / Mëlen / (Sanado a alguien) Llafn / Llaftun.
Hábil: Adeluuve.
Habitación: Katrünteku / Mülehue / Mülewe / Mëlewe.
Habito: Neyen.
Hablador: (Adj. Y Sust.) Dëngufe.
Hablar: Dùngun / Dungun / Dëngun / (Consigo mismo) Dënguluwn / (Correctamente / oportunamente) Athengun / Addëngun / Nordengun / Nordëngun / (En forma selecta) Dullindenum / Dullindenun / (En voz baja) Kafkütun / Kafkün / Kalkü dëngun / (Mal de una pers) Kupiln / (De otro) Dënguyen / (Mapuche) Mapudungun / (Animales) Dëngun.
Hablarme: (Al oído) Kafkün / Kafküdengun.
Hace: (Tiempo) Kuyfi / Kulfi / (Rato) Tayi / Chay / (Adv, poco rato) Müchaywela.
Hacer: Mùln / Kenun / Kënun / Dewman / Deuman / (Bien algo o a alguien) Kümelkan / (Algo de varias formas) Kakenun / Kákënun / (Llorar a alguien) Ngümaln / (Olvidar algo a alguien) Ngoymaln / (Reír a la gente) Ayelchen / (Sufrir) Awün / (Fuego) Kütraltun / (Fuego primitivamente con dos palitos) Repun / Reputun / (Andar) Amuln / (Con uno lo que se le antoja) Fill adkan / (Algo con empeño) Deumadeuman / Deumatun / Deumayen / (Un puente) Kuykuitun / (Aparecer) Wepëmn / (Hablar) Dënguln / Denguln / (Que alguien pase hambre) Ngeñülchen / Ngeñüln.
Hacerse: Nguetun.
Hacha: Toqui / Toki.
Hacia: (Adv) Kiñepele / (Allá) Ayepale / Ayépële / Eyepele / (Acá) Fapele / Fachipele / (Dónde) Cheu pële / (El norte) Pikumpele.
Hallar: (Bueno un asunto) Athentun / Athtun.
Hamaca: Chichue.
Hambre: Llipün / Llipun / Entrin / Ngeñü / (Tener) Ngeñün.
Hambruna: Filla / Filia.
Haragán: Airan.
Harina: (Cruda) Rengo / (Hacer) Rengon / Rengown / Rëngorl / Rëngun / (Tostada) Mürke / Mürken / Ullpez.
Hasta: Ula / (Conj. Cop.) Kenü / Kei / Keyü / (Ahora) Fanten mew / Fanté / Lantén meu / (La muerte) Lanpu.
Hastiarse: Ñon.
Hecharse: (A perder) Chafodün.
Hechicera: Kalku.
Hechicero: Kalku.
Hecho: (Dejar) Deukënun.
Helada: Piliñ / Trangliñ.
Heladas: (Producirse) Piliñn.
Helado: (Estar) Wëtren.
Helar: Piliñn / Trangliñ.
Helarse: Trangliñman.
Hendidura: Trow / Trou.
Hendirse: Trown.
Herida: (De cuchillo) Chüngarün.
Herido: Allfen / (Adj, ser..) Allfün.
Herir: Allfüln / (Con arma blanca) Chüngarün.
Hermana: (De una mujer) Domo lamngen / (De un varón) Deya.
Hermano: (Mayor) Inan lamngen / Unen lamngen / (Con su hermana) Lamgenwen / (De un varón) Peñi.
Hermoso: Tremo.
Herrero: Retrafe.
Hervido: Wadkün.
Hervir: Faiyemen / Fain yëmn / Truftrufn / Wadkümen / Fülfülkelen / Fullülkélen.
Hiel: Ütrum.
Hierba: (Medicinal) Lawen.
Hierro: Pañilhue.
Hijito: Fochem.
Hija: (Del padre) Ñawe / (Del tío materno) Ñuke / Ñukentu / (De la Madre) Peñeñ.
Hijo: Fotem / (De un hombre) Fotüm / (Mayor) Chachaw / (Menor) Kepuche / (De la Madre) Peñeñ.
Hijos: (De mujer) Puñeñ.
Hilandera: Füwche.
Hilar: Füwn.
Hilo: Füw.
Hinchazón: (De estómago) Poin.
Historia: Nütram.
Hogar: (Fuego) Kütralwe.
Hollar: Pënokëtuyen.
Hollejo: Trölef / Trawa.
Hombre: (Sust.) Wentru / (Diablo) Ñiwa wentru.
Hombros: (Estar encogido de Hombros) Ponorkelen.
Homicida: Langümchefe.
Hondo: (Adj) Llufü.
Hondura: (Sust) Llufü.
Honesto: Ichroche.
Hongo: (Comestible del Roble) Diweñ.
Honrar: Shakin / Rakin.
Horizontalmente: Lafn.
Hormiga: Kollella.
Horrible: Yamn nguen / Yañn nguen.
Hostilizar: Kayñetun.
Hoy: Fachantü / Fachiantü / Fachi antü / Pichi tay / Tayí / Chay.
Hoyo: Lolo.
Hoyos: (En la cara por viruela u otros) Pilo / (Tener) Pilolewen.
Hueco: (Adj. Y Sust.) Trotrol.
Huerfano: Kulme / (Adj.) Kuñifal / Kuñifall.
Hueso: Foro.
Huevo: Kuram.
Huir: Lefn / Leftripan / Nekuln.
Humedecer: Narfümen.
Humedecerse: Üren.
Húmedo: (Estar) Narfülen.
Humilde: Pëñeñwn nguen.
Humillarse: Llellipulen / Ngillawn.
Humo: Pùchro / Fitruñ.
Humor: (Estar de buen humor) Trepedwamen / Trepeduamn.
Hundirse: Lanen / Lanaken / Ürfin.
Hurtar: Chukin.
Huso: Ñimkun.

I
Icono: (Del Trariwe) Ñimin.
Idea: Duam.
Idioma: Dùngun / Dëngun / (Patrio) Mapudungu.
Idiota: Code.
Ignorante: (Adj.) Kimno.
Igual: Trür / (Adj) Kiñentrürn / (Ser) Trürn.
Igualmente: Chak / Trür.
Ileso: (Adj.) Mongkol / Mongkolen / Mongkolkëlen.
Imagen: Athentun / Athtun.
Imaginarse: Peykiñn / Peykiñtun.
Imitar: Inawentu / Inádentun.
Impacientar: Ningayüln.
Impacientarse: Ningayün / (Un caballo) Üñan.
Impaciente: Ningayüfe.
Impar: Well.
Impedir: Katrüdengun.
Impeler: Rëtren.
Imperfecto: Well.
Impudico: Ñua.
Inadvertidamente: Upedwan / Upéduam / Upëduamkechi.
Inanición: Entrin.
Incendiar: Kulan / Kulatun / Kütraln / Kütraltun / Petren / Petrentekun.
Incitar: Ngechaln.
Inclinado: (Adj) Kelün.
Inclinar: Kelüruln / Kelüweln.
Incluso: Kütu.
Incoherencia: Trungen.
Incompleto: Well.
Incorrecto: Welulen.
Indeciso: Ñuin.
Indicar: Üitun / Ümtun / (Algo con señas) Üwemen / Üwëmn.
Indice: (Dedo) Dichó changëllkuq.
Indígena: Mapuche / Réche.
Infeliz: cuñival.
Infiel: Ñuan.
Infiltarse: (Agua en el suelo) Trürmün.
Inflar: Pimuntekun.
Ingle: Llawepütra.
Iniciar: (Algo) Llitulün / Ñitholn.
Injuriar: Trewalkan.
Inmaduro: Karü.
Inmoral: Ataltùcu.
Inocente: Huerinquenolu.
Inpropiamente: (Adv) Pekan / Pekankechi.
Insecto: Kuningkuning.
Inseguro: (Adj.) Ran.
Insignificante: Pichin.
Insistencia: Reyen.
Insistir: Ngangewn / Përëmn / Nganguewn / Ngeñikan / Peremen / (Mucho) Yayun.
Insolente: Cochim.
Inspirar: Neyüntekun / Neyüntëkun.
Instigar: Ngechaln.
Instruir: Mumeln / Mumëin / Mëmëin / Trürëm dëngu / Yimëmn.
Instrumento: (Morf. Verb) Peyüm / (Musical hecho de calabaza) Wada.
Insuflar: Pimuntekun.
Insultar: Lukatun.
Integrar: Puümtun.
Integro: Kom / Mongkolen / Mongkolkëlen.
Inteligencia: Rakidwam.
Inteligente: Quimval.
Inteligible: (Adj.) Kimfal.
Intención: Dwam / Rakidwam.
Intercambiar: Eluwn.
Interceder: (Por alguien) Ngillañpen / Dënguñpen.
Intereses: (Financieros) Yalln / (Defender sus …) Pepiukëlen / Pepiwn.
Interior: (Adv, en el) Ponwitu.
Interrogar: Ramtudengun.
Interrumpir: Katrüntekun.
Intestinos: Küllche.
Intimidar: Llükatuln.
Introducir: Ngedefkenun / Nguëdefkënun.
Inundación: Mangiñ / Tripakon.
Inútilmente: Ngenopeda / (Adv) Ngellungenam / (Expr. Verbal) Reantü / Réantü.
Invalido: Añken / Kütranfe / Kutranfe.
Invernal: Pukemen / Pukemngen.
Invierno: Pukem.
Invitar: Mütrümün.
Ir: Amun / Cun-un / Amon.
Iris: (Del ojo) Relmungé.
Irse: Amutun / (Al fondo) Llidn / Llidnaqn / (Por el agua) Amukonü / Amun / Iramukonü.
Isla: Huapi / Chankiñ / Wapi.
Izquierda: Huele.

J
Jactancioso: (Ser) Malmangen.
Jactarse: Malmakawn.
Jaguel: Cünan.
Jarro: Metawe.
Jefatura: (Ser el jefe) Ngendengun.
Jefe: Lonco / Lonko / Longko / Ñithol / (De un trabajo) Ngenküdaw / (En la guerra) Toki.
Joroba: Ngetrufuri / Nguëtrufuri.
Joven: Hùeche.
Jovencita: Malen / (Hermosa dueña de un lugar acuático) Wala.
Joya: (Piedra azul) Llanka / Fem, de plata) Trarülongko.
Juego: (De azar) Kudewe.
Jugador: (De Chueca) Palife / (De azar) Kudefe.
Jugadores: (Los dos que inician el juego de Chueca) Shüñullfe.
Jugar: Awkantun / Kuden / (Chueca) Palin / Palikantun.
Juguete: Püñeñcantu.
Jugo: Korü.
Junquillar: Rementu.
Junquillo: Reme.
Juntamente: Kiñerun / Kiñewn.
Juntar: Ngelemen / Reyiln / Reyimen / Reyimkenun.
Juntarse: Ngeln / Trafkonen / Trafn.
Junto: Chak / (A) Traf.
Juntos: Kiñerun / Kiñewn.
Jurar: Ran.
Justicia: Huívlu.
Justificado: Kümentun / Adtun / Adentun.

K

L
La: (Art. Det.) Ti.
Labios: Mellfü.
Labrado: Kaf.
Labrador: Ketrafe.
Labrar: Kafn / (La tierra) Kaykun / Kaikün / (Una piedra) Rütrin.
Lactante: Shushun / Wawa / Guagua.
Lado: Kadil / (Adv, a este…) Nonpa / (A un..) Kiñepele.
Ladrar: Wanküln / Wankün.
Ladrón: Chukinfe.
Lagartija: Fillkun.
Lagarto: Kirke.
Lago: Lauquen / Lafken.
Lagrima: Cúllen / Kelleñu.
Laguna: Dawüllko / Dawüll ko / Dawüll / Lafquen.
Lana: Kal.
Lanudo: Kalchaki / (Adj.) Weke.
Lanza: Huaiqui / Kalla / (De Colihue) Rëngui.
Lanzar: Ütrefn.
Largar: Neln / Nelemen / Neltun.
Largo: (Adj.) Wif.
Laringe: Treko.
Latido: Treftrefün.
Laurel: Triwe.
Lavandera: Kechakafe / Kechatufe.
Lavar: Kechan / Kechankan / (Ropa) Küchatun.
Lavarse: (La cara) Kellumen / Kellumtun.
Leer: Chillkatun / Chilcatun / Leyen.
Lejos: Alüpu / Fentrepu / Alümapu / (De…, prep) Kamapu.
Lengua: (Órgano) Kewen / (Idioma) Dëngun.
Lenguaraz: Chilcatuve.
Levadura: Podkol.
Levantable: Lemfaln.
Levantar: Peramen.
Leyenda: Ngutram.
Liberar: Müñaltun / Mëñaln / Mëñaltun / (A alguien) Montuln.
Librarse: Montun.
Libre: Quidu / Müñalkyawn.
Libremente: Müñalkyawn.
Libro: Chillka.
Licor: (Chicha) Pülku / (De maíz) Muday / (Hacer Chicha) Pülkun.
Ligero: Lef / Nekul / (Adj.) Trüf / (Adv) Awe / Matu / Matumatu / Ngeñika / Ngueñika.
Límite: (De algún lugar) Inalmew / (Del mar) Aflafken.
Limpiar: Iyudün / Chiwulln / Chiwulltun / Luyefeln.
Limpio: Lif / Luyef / Meyuth.
Linaje: Künga / Mütrem / Mü trem.
Linda: Tuten.
Lindo: Tuten.
Liquido: (Adj) Kongen.
Liso: Luyef / Meyuth.
Listo: (Estar) Pepikawün / Pilelkaukëlen.
Llamar: Mütrümün.
Llano: Laf / Lür / (Suelo) Llünged.
Llanura: Lavmapou.
Llegar: Acun / Akun / (A las orillas) Inalpun / (A último momento) Iñalen / (A acá) Llekülepan / (A allá) Llekülepun / (A tiempo) Trepan.
Llenarse: Apolen.
Lleno: (Adv) Apon.
Llevar: Cülìn'n / Yen / (Consigo) Myawüln / (En caballo) Mankadn / (Al desierto / despoblado) Üweln / Mankadyen / Mangkadyen / (En brazos) Metan / Metakenun / Metanien.
Llorar: Kelleñumeken / Ngüman / Kelleñutun / (Seguidamente y tristemente) Ngümanngümangen.
Llover: Maun'n / Mawinün.
Llovizna: Pute.
Lluvia: Mawün.
Lo: (Art. Det.) Ti / (Haré) Feman.
Loco: (Adj.) Huedhued / Wedwed.
Locura: Ñuakutran.
Lodo: Chapa / Chapad / Pele.
Loma: Huincul.
Luego: Pürüm / (Adv) Müchay.
Lugar: Lof /(Dónde hubo una casa) Rukawe / (Dónde hay) Hue / Quen / Mo / (Sagrado) Rehue / (Dónde se puede cruzar un río) Nontuwe / (De ceremonia) Ngillatuwe / (Establecido para un encuentro) Trafwe.
Luna: Küyen / (Creciente) Pürn / (Menguante) Pürnakn.
Luz: Lighuen / Pelo / Pelom / (En la luz diurna) Reantü.

M
Machacar: Tranan / Tranán.
Macho: Alka.
Madera: Mamüll / Mamëll / Mamill.
Madrastra: Ñeñeñuke.
Madre: Ñuque / (De niños) Ngenpeñeñ.
Madrugador: Liwenwitrafe.
Maduro: Afün.
Maiz: Karüwá / Hualung / Üwa / Wa / (Tostado) Cotar / Kunarke.
Mal: (Agüero, presagio) Perimol.
Maldad: Kalku / (Hacer) Awüllan.
Maldades: (Sufrir maldades) Awüngellan.
Malhechor: (Sust.) Wedáñma / Weráñma / Wesháñma.
Malicia: Ngenén.
Malo: Üñfi / (Sust, el..) Wekufü / (Hacerse) Wedáwn / (Adj, muy...) Wedáñma / Weráñma / Wesháñma.
Maltratar: Athkan / Awükan.
Mama: (Pecho) Moyo
Mamá: Ñuque.
Mamar: Moyon / Moyoln.
Manantial: Wéfko / Wüfko.
Mancha: (De barro) Pod.
Manchar: Podëmn.
Mandar: Ngenen / Nguenn / Nguenën / Pin / Trokin / Nguiyun / Nguiyuin / Nguiyuln / Werküln / Werkülün / Werkün.
Mandato: (Tener el mando) Ngendengun.
Mandíbula: Coliuün.
Manifestar: Kimeln / Entun / Kimeltu / Nentun.
Mango: Tupeyüm / Tunguepeyüm / Nüpeyüm.
Mano: Cug / Kuk / Kup.
Manojo: Kechung / (Sust.) Këchung.
Manso: Ñom.
Manta: Poncho / Mancun / Ponchro / Makuñ.
Manteca: Iwiñ.
Mantener: (A alguien) Ileln / (En buenas condiciones) Kümefemnien.
Mantilla: Küpanm / Kepam.
Manubrio: Tunguepeyüm / Tupeyüm / Nüpeyüm.
Manzanilla: Poquil.
Mañana: Uùle / Ule / (Al día sig.) Wülemeu / (Sust) Liwen / (Adv, por la…) Liwen / (En la) Puliwen.
Mañas: A d.
Mapuche: (De raza pura) Reche / Réche.
Mar: Lafken.
Marchar: Trekan.
Marea: Mangiñn.
Marearse: Uyün / Uyüluun.
Margen: Üpel.
Maricón: Weye.
Marido: (Sust.) Feta / Fëta.
Mariposa: Cùchi.
Mariposas: Llamkellamke / Llampedken.
Martillar: Tranan / Tranán.
Martillazos: Traiain / Traiaiün / Traiayün.
Martillo: Tranahué.
Más: Doy.
Mascar: Ülanen.
Mascara: Collon / Takuangewe.
Masculino: (Adj.) Wentru.
Matar: Langümün / (Un caballo) Ilokawellün.
Matarse: Lakon.
Matorral: Retronentu / Retrontu / (De Espinos) Wayunentu.
Matrimonio: Fetawen / Kurewen.
Matriz: Coñihue.
Mayor: (Dedo) Ranguintu.
Mecer: Ngeikun / Ngeikülln.
Medano: Catriló / (De piedra) Curaló / (Verde) Cariló.
Mediador: Rangiñelwe / Ranguiñelwe.
Medianamente: Ellá / Trokitu.
Mediano: Ellá / (Adj) Rangiñ.
Medianoche: Rangipun.
Mediar: Katrüdengun.
Medias: (A medias) Rangiñma / Rangiñtu.
Medicar: Dan / Dachen / Datun.
Medicarse: Lawenen.
Medico: Machi.
Medidas: (Y semejantes) Trokiñ.
Medio: Ancao / (Adj) Rangiñ / (En medio de) Rangi / Rangui / Pu rangui / (Adv, en el…) Rangiñma / Rangiñtu / (Adv, en medio del cielo) Rangiñwenu.
Mediodía: Rangiantü / (Adv. poco después) Kelün antü.
Medir: (Con los brazos) Nüfkütun.
Mejillas: Paftraangue.
Mellizos: Küñe.
Menear: Mülpuwun.
Menguarse: Konmen.
Menor: Inan.
Menstruación: Kütran küyén / Kütre-küyen.
Menstruar: Küyentun.
Mentar: Üitun / Ümtun.
Mente: Rakidwam.
Mentira: Koyla / Ngenén / Nguënén / (Adv) Rekoyla.
Mentón: Ketre.
Meñique: Pichi-Changùll.
Mercaderías: Wéshakelu.
Merecer: Weunentun / Weunien / Wewn / (La muerte) Lafaln / Langümfaln.
Mes: Cüyen / Küyen.
Metal: (Sust.) Pañillwe / Pañiwe.
Meter: Ngedefkenun / Nguëdefkënun / Tekun / Tëkun / Shüñul / Shüñun / Shiñültëkun.
Mezclado: Reyilen.
Mezclar: Reifün / Reifún / Reipuin / Reifütun / Reyiln / Reyimen / Reyimkenun / (Con saliva) Kowemen.
Mezclarse: Reyin / Reyün.
Mezquino: Reküfe / Rëku / Rëküfe.
Mía: Tañi.
Miedo: Llüka.
Miedoso: Llükanchen / Llükaten.
Miel: Misqui.
Mientras: Lelu.
Mierda: Nguechin / (Animal) Mé.
Mío: Tañi.
Mirar: Adkintun / Kintun / Athkintun / Kinturuln / Kimturuin / Kintuwëin / Kintuweln / Lelin / (Abajo) Nakintun / Naqkin-tun / (Atentamente) Lelinien / (Con agrado, entretenido) Komün / Komütun / (Hacia otro lado) Kakintun / (Con curiosidad) Fiñmatun / (Amistosamente) Wenüiyen / (A lo lejos) Adkintulen / Adkintumeken.
Mirto: Ketri.
Mismo: Kidu.
Mitad: Llak / (Adv, a la mitad de algo) Anka / (Sust) Rangiñ / (Adv, por la ..) Rangiñma / Rangiñtu.
Mito: Ngutram.
Mocetón: Kona.
Mochila: (Bulto grande llevado en la espalda) Alwiñ.
Mocos: Merun.
Moho: Perkañ.
Mojado: (Estar muy) Keltrafkalen.
Mojar: Narfümen / (Mucho a alguien) Külchafülün.
Mojarse: Külchafün / (Mucho) Wilfodün.
Mole: (De plata) Lin Calel.
Moler: (Maíz, para hacer pan) Kekün / (Maíz para hacer licor) Mudayün.
Molestar: Piaweln.
Molido: Chad.
Molinero: Rengofe / Rengufe.
Molleja: Rùcul.
Momento: (Adv, en el…) Müñal.
Monito: (Del monte) Colocolo.
Montaña: Mawida / (Azul) Calfumahuida.
Montar: Peran.
Monte: (De Cacayes) Chacayel / (De las almas) Pillanmahuida / (Grande) Vutamahuida.
Montículo: (De tierra) Kepe.
Montón: (De cosas) Tumaw.
Moño: (En el pelo) Ngetro / (En la frente de un caballo) Kemchol.
Morcilla: Ñachi.
Moribundo: Lalen.
Morir: L`a / Lan.
Mortal: (Adj) Lapeyüm.
Mortalmente: (Estar… enfermo) Lakutrankelen / Lakutrankëlen.
Mosca: Pelü.
Mosquito: Yalü.
Mostrar: Kimelü / Pekenun / Pengeln.
Mover: Nengümün.
Moverse: Nengn / (Dando vuelta) Chiwedkiawn / (Oscilando) Ñünkun.
Mozo: Kona.
Muchacha: Malen.
Muchacho: Üñam.
Mucha: (A mucha distancia) Alüpu.
Muchas: (Veces) Alduchi.
Muchísimo: Kad / Kadel / Kadef / Kadeltu.
Mucho: (Adv) Alü / Fentren / Müná / Mëná / Müté / Petrü / Pëtru / Rume / Rumeñma / Túten.
Mudarse: Welukënuwn.
Muela: Ulnga / Ülnga.
Muelas: Ülnga.
Muerto: L`a / La.
Mujer: Domo / (Recién casada) Nganpiñ / (Mayor y sin hijos) Kushepran.
Multiplicarse: Yalln.
Muñeca: (Mano) Troikuq.
Murciélago: Pinüike.
Murmurar: Dënguyen.
Musculo: Fën.
Musgo: Calmín / Poñpoñ.
Muslo: Llike.
Mutilado: Well.
Mutuamente: Epuñpele / Weluke / Welukon / Welukontu.
Muy (Adv): Alü / Müná / Mëná / Müté / (De noche) Alüpun / (Grande) Füthañma / (Cerca) Inau.

N
Nabo: Napur.
Nacer: Llekn / Lleqn.
Nada: Chemnorume.
Nadie: Iney no rume.
Nalga: Canque.
Nariz: Yüu.
Narración: Nütram.
Narrador: (Adj.) Nütramkafe.
Neblina: Chiway / Tukur.
Neblinoso: Tukurn.
Necesario: Duamfaln / Duamfalnguen.
Necesidad: Dwam.
Necesidades: (Cuando suben las) Afman.
Necesitar: Dwamen.
Necio: Ñoy.
Negocio: Dungu / Dëgu / Dëngu.
Negro: Curu / Curru / Kurü / (Y blanco alternados) Pürül.
Nevada: Piren.
Nido: Dañe.
Nietas: (De Abuela Materna) Chuchu.
Nietos: (Del Abuelo Materno) Cheche / (De Abuela Materna) Chuchu / (De Abuela Paterna) Kuku / (De Abuelo Paterno) Laku / (Del Tío Paterno) Malle.
Nieve: Pirén / Pire / Aylla / Llapüd / (Del diablo) Pirepillán.
Niña: Malen.
Niñita: Üllcha.
Niño: (Sucio) Ükaipue.
No: La / (Hay de qué) Feley / (Mucho, Adv) Allwe / Ellá / Newé / (Hacer mal a nadie) Chumia / (Muy) Newé / (Muy de noche) Ellapun / (Sé) Chemchei / (Sé cuando) Chamùlchei / (Sé dónde) Cheuchei / (Tiene pulgas) Villanher / (Adj, mucho, muy) Aimeñ / Aimün / Aimüneln / Aimeñeln / (Atreverse, osar) Yofün.
Noble: Ülmen.
Noche: Punon Choique / Pun / (Sust.) Trafuya / (Ser de) Punkelen / Punen / Punn / Punkëlen / (Hacerse de...) Trafuyan / Punn.
Nocturnamente: (Hacer algo de noche) Trafuyan.
Nombrar: Üitun / Ümtun / (Ponerle nombre a una pers.) Üieln / Üieltun.
Nombre: (De una pers.) Üi
Normas: Ngülam.
Norte: Picum / Piku.
Nosotros: (Todos) Inchín / Iñchiñ / (Dos) Iñchiu.
Notar: Kangeltun / Ngendwamen / (Algo) Lliwan.
Noticia: Chillka.
Notro: (Bot.) Notru.
Novedad: Dungu / Dëgu / Dëngu.
Nube: Tromü.
Nublarse: Tromün.
Nuca: To.
Nudillo: Troi.
Nudo: Peron.
Nuera: Naneng / (De un hombre) Püñma.
Nuestro: Taiñ / (Pron. Pos) Iñ.
Nuestros: (Pron. Pos) Iñ.
Nueve: Ailla.

O
O: (Conj. Disyunt.) Kam.
Obedecer: Feyentun / Mayn / Main / Müngeltun / Tankün / Tangkün.
Obediente: Mayfe.
Objeto: Wéshakelu.
Obligar: Newentun.
Obsenidades: (Cometer) Ñuakan.
Obseno: Ñua.
Observador: Lliwafe / Lliwatufe.
Observar: Ngendwamen / (Con calma) Ngenelkelen / Ngenelkelewen.
Obstruído: Ngef / (Adj.) Nguëf.
Obstruir: Ngepemen.
Obstruirse: Trafn.
Obtusarse: Trungen.
Ocho: Pura.
Ocultar: Elkaltun / Elkatun / Elkan.
Ocupar: (Momentáneamente) Tutun.
Ocuparse: (De algo) Konn / (De alguien) Kuñültun.
Ocurrencia: Konman / Lliwan.
Ocurrir: Rupan.
Odiar: Üden / Üdenentun / Üweln / Üdewëln.
Oeste: Conhueantü.
Oficial: Kellu.
Oficiantes: (Rituales) Ngillatufe.
Ofrecer: Manaln.
Ofuscación: (De vista) Tretrin.
Oído: (Órgano) Alcüpeyün.
Oír: Allkün.
Ojalá!: (Adv) Pewmangen.
Ojear: Leliuúln.
Ojo: Ngue / Kuralnge / Nge / (De la aguja) Pilun.
Ola: Foche / (Levantar olas) Reweln / Rewemen / (Resaca del mar) Rew.
Olas: (Cuando se retiran) Kontun.
Oler: Nümün / (Mal) Nümün.
Olla: Challa.
Olvidadizo: (Ser) Upentengen / Ngoymanten nen.
Olvidado: (Ser) Ñamekonün / Ñamekelen / Ñamkëlen.
Olvidar: Ngoyman / Nguyün / Ñamemen / Rumedwamen / Upen / Upedwamen.
Olvido: (Adv, por olvido) Ngoymakechi.
Ombligo: Vüdo.
Omitir: Kiñepeleknun / Kuñe pëlekënun.
Opinión: Rakidwam.
Oponerse: Traftun / Traketun / Traqtun.
Oprimir: Trañmanakemen.
Orador: (Sust.) Weupife.
Orar: Dënguñpewn.
Orden: Pipiel.
Ordenado: And / Adkëlen / Adnguen.
Ordenar: (Poner en orden) Pepikan.
Oreja: Pilùn / Pilun.
Orgulloso: Kawchu.
Oriente: Tripawe antü.
Orificio: Nülapeyüm.
Orilla: Üpül / Upülüpül / Üpel / (De algún lugar) Inalmew / (De algo) Inal.
Orillas: (Estar en las) Upülkülen / Üpültulen.
Orina: Meñmaw.
Oro: (Sust.) Milla.
Ortiga: Kuri.
Oruga: Petrew / Pëtreu.
Orzuelo: Pedinge.
Oscuridad: Dumiñ / (Cuando te sorprende) Dumiñman.
Oscuro: Dumiñ / Kurü / (Adj) Dumiñgen / Dumiñkalen / Kurün.
Otoño: Hualung.
Otra: Kañpële / (Persona) Kangelu / (Vez) Ka.
Otro: Kangechi / Kangelu / Ka / (Adj. entre dos) Kañpele / Kañpële.
Otros: Kake.
Oveja: Ufisa/ Ofida / Ofisa / Ofisha / Weke.
Ovillo: Treko.

P
Pacer: Ütan.
Paciente: (Ser) Ñochidwamlen / Ñochidwamkelen / Ñochiduamlen / Ñochiduamkëlen.
Pacientemente: (Adv) Kümelka / Kümelkalechi.
Pactar: Dakeltun.
Pacto: (Jurar un pacto dándose la mano) Mankukeln / Mankuktun / Mankuqn / Mankuqn / Mankuqtun.
Padre: Chaw / Chao / (Con su hijo) Fotemwen / (Del hijo) Ngenfotem.
Padrecito: Chacha / Chachai.
Pagar: Kullin.
Pago: (Dinero o cualquier cosa dada o aceptada como pago de algo) Kulliñ / (Por una esposa al padre de ésta) Mafün.
País: Mapu.
Paja: Küna.
Pajarito: (Cantor matutino) Diuka.
Pájaro: Üñen / Üñëm / (Acuático) Wala.
Palabra: Nemeln / Nütram.
Palitos: (Para prender fuego) Repu.
Palo: Mamüll / Mamëll / Mamill / (De brujo) Latuwe.
Paloma: Kono / Conulaf.
Pampa: Lelfün.
Pan: Covque / Kofke.
Panadero: Kofkefe.
Panificar: (Hacer pan) Kofken.
Pantalón: (Chiripá) Chamall / Chiripa.
Pantano: Fotra / Kulpad / Wengko.
Pantanoso: (Adj) Fotrangen / Kupladngen / Ñathi.
Panza: (Sust.) Guatrache / Guata / Huata / Pütra.
Papa: (Veg) Poñi.
Papá: Chaw / Chao.
Papal: Poñilwe.
Paperas: Cachin.
Papito: Chacha / Chachai.
Par: Mür / (Añadir otro elemento para formar un par) Müremen.
Para: (Qué?) Chumal? / Chumalu am?
Parásitos: Inaillutuve.
Parecido: Reke.
Pareja: Mür.
Parejo: (Adj) Kenkürkelen / Lür / (Adv) Lürkelen.
Parientes: (Cercanos) Athwen.
Parir: Koñun / Llekemen / Lleqëmn / (Gemelos) Küñen.
Parlamentario: (Sust.) Weupife.
Parpadear: Neminemitun.
Parrilla: Kankawe.
Parte: Trokiñ / Troy / (La) Troi / (Adv, en…) Llakechi / Llaqkechi / (De algo) Pentü.
Partes: Trokitu / Trokitroki.
Particularidad: (Sust.) A d.
Partir: Wëdamn / Wëdkan / (Salir) Tripan.
Partirse: Trüran / Wedan.
Pasado: (Lejano) Fentrepu / (Mañana) Epue / Epuwe.
Pasar: Ruln / Wëln / Wëin / (Algo extendiendo la mano) Nüwfün / (A allá) Rumen / (De nuevo) Rupatun / (Por un lado) Rupan.
Pasarse: (A este lado) Nonpan / (Al otro lado) Nonpun (La ocasión de hacer algo) Rupan.
Pasto: Kachu.
Pastor: Kamañ.
Pastorear: (Ganado) Weñimn
Pata: Namun / (Anterior del animal) Lipang.
Patada: Mangkün.
Patear: Mankün / Mangkün.
Patilla: Payun / Payum.
Patio: (Para fiestas) Lépün.
Pato: Cuchru.
Patria: Mapu.
Pavo: Cùpel-Cùpel.
Payaso: (Adj.) Ayekafe.
Pecado: Werineluwn.
Pecho: Rucu / Reku / Ruku / (Fem.) Moyo.
Pedazo: Pentü / Trelëf / Trëlëf.
Pedazos: (Adv, a pedazos) Ütrefke / Ütrëfke.
Pedernal: Queopu.
Pedir: Ngillatun / Puñmatun / (Ayuda) Inkatun / (Ayuda a un Machi) Machipin / (Prestado) Aretun / (Alimento) Wüfkün / Wifkün.
Pedregal: Kurantu.
Pegadizo: Ñüped.
Pegajoso: Üpe.
Pegamento: Üpe.
Pegar: Naln / Wirafn / Wirafün / (Apalear) Trepun / Trëpun / Trawawn.
Peinarse: Renatun.
Peine: Rena.
Pejerrey: Cauque.
Pelar: Chafn / Chafnentun / Sollkin / Dollkün / Lawëmn / (Papas) Chafpoñün / (El trigo) Lawemen.
Pelea: Kewa.
Pelear: Kewan / Kewatun / Naln / Weichan.
Peligro: (Sust.) Kuñiwn.
Peligroso: Kuñiungen.
Pellejo: Trelke / Trelke.
Pellizcar: Ñikethün / Rutretun.
Pelo: Lonko / Longko.
Pelota: (En juego de la Chueca) Pali.
Pena: (Tener) Weñangn / Weñangkëlen / Weñangkülen.
Pendencia: Dungu / Dëgu / Dëngu.
Pensamiento: Rakidwam.
Pensar: Rakidwamün.
Peñasco: Lil.
Pequeño: (Adj.) Pichi / Pëchi / Püchi / Pütrü / Pichin.
Pequeños: Pichike.
Perder: Ñamemen / Ñamëmn / (El conocimiento) Lan / (El pelo) Lawemen / Lawn / (Un objeto) Llankün / (El camino) Ñuin.
Perderse: Ñamen / Ñamn / Llangkün / Pezan / Pëdan / Pëshan / (En la profundidad del agua) Ñamekonün / Ñamekelen.
Perdido: (Andar) Ñamikuawn / Ñuiyawn.
Perdiz: Milùn.
Perdurar: Petulen.
Perecedero: Ñamefaln / Ñamefalngen.
Pereza: Chofünguen.
Perezoso: (Adj.) Chofü / Chofün / Chofünguen / Nape.
Perfecto: Tremo / Trür.
Perforar: Katan / (Hasta traspasarlo) Katarumen / (Lóbulos de orejas) Katan pilunen.
Perjudicar: Allfüln.
Peritoneo: Tampuchra.
Perro: Trehua / Trewa.
Persona: Che.
Perverso: Wedáñma / Weráñma / Wesháñma.
Pervertir: Teyteyemen / Teyëmn.
Pesado: Fane / (Adj) Fanen.
Pesar: (Algo) Fanetun.
Pescado: Challhua / Challwa.
Pescador: Challwafe.
Pescar: Challwan / (Con anzuelo) Külichallwan.
Pestañear: Neminemitun.
Petizo: (Adv) Pichipra.
Pez: Challwa.
Pezón: Lonkomoyo.
Picadura: Üna.
Picaflor: Pingùca.
Picante: Füré / Mutrü.
Picar: (Ref. a los insectos) Üpirn
Picarle: (A uno la piel) ünan / ünatun.
Picaro: Üñfi.
Pie: Namun.
Piedra: Curá / Kura / Kurra / (De moler) Kudi / Llafkeñ / (Azul, sagrada) Llanka.
Piedras: Pircas.
Piedrita: Pichicura.
Piel: Chrahua / Trawa.
Pierna: Chang / Chang-llique / Llike.
Piernas: (Estar con las piernas abiertas) Rekalen / (Colgar algo en las piernas abiertas) Rekakenun / Rekakënun.
Pieza: Mülewe / Mëlewe / (Hab) Katrünteku / Katrüntëku.
Pinchar: Ñikethün.
Pino: Pewen / Peweñ.
Pinos: Pehuenes.
Pintar: Wirin.
Piojo: Ten / Tün.
Pisadas: (Misteriosas) Palantelen.
Pisar: Penon.
Pisotear: Penoketuyen / Pënokëtuyen.
Pizarrón: Kura trafla.
Planicie: Lafkelen.
Plano: Laf / (Suelo) Llünged / Llüpülen.
Planta: Anümka / (Del pie) Penowe.
Plantas: Wéshakelu.
Platero: Retrafe.
Playa: Inalafken / (Limite de mar) Aflafken.
Pleito: Dungu / Dëgu / Dëngu.
Plenamar: Mangiñn / Tripanko.
Pluma: Pichuñ / (De condor) Manquelepi.
Plumas: Pichum.
Poblado: Trongn / (Estar muy) Trongen.
Pobre: Kulme / Kuñifal / Kuñifall.
Poco: (Adv, un) Pichi / (A poco) Allwe / (Antes o después) Chayiwela / Tayiwela.
Podar: (Ramas) Pilládentun / Pilládnentun.
Poderoso: (Ser) Pepiukëlen / Pepiwn.
Podrido: Funa / Pifun.
Podrirse: Funan / Pifunen.
Poema: ül.
Poesía: (Sust.) Ül.
Pollera: Quipan.
Pollito: Pin-pin.
Polvillo: Kothüu.
Polvo: Tufür.
Poncho: Ikella / Ikülla / Makuñ.
Poner: Kenun / Kënun / Tëkun / El / Traiaitëkun / (De costado) Kadikenun / (De espaldas) Paillakenun / Pailakënun / (En apuros) Fiñmaweln / (Raíces) Foliln / (Huevos) Kuramen / (En fila) Pitülkélen.
Ponerse: (Perezoso) Chofükenuwn / (De espaldas) Paillakenun / (El poncho) Makuñtun.
Poniente: (Lugar donde se pone el sol) Ngull.
Popa: Kelen.
Por: Meu / Mo / (Adv) Kiñepele / (Eso) Feymew / (Casualidad) Atho / (Qué?) Chumwelu am? / Chemñi duam? / Chemmew? / (Favor) Ferenen / (Todas partes) Munku / (El aire) Angka wenu.
Porción: Trokiñ.
Porciones: Trokitu / Trokitroki.
Porfiado: Roy.
Porfiar: Notukan / Nótukan.
Portero: Malal.
Poseer: Nien.
Posible: (Ser) Pepilfaln / Pepingen.
Poste: Ünko / Ungko.
Postema: Poi.
Posteriormente: Iñangey / (Adv.) Iñangue / Iñangui / Uñanguechi.
Pozo: Rengalnko.
Precisamente: (Adv) Müngelkechi.
Predisponer: (La trama de un tejido) Tononen.
Predomina: (Lo que..) Nguen.
Preguntar: Ramtun.
Premiar: Mañumen / Mañumtun.
Premio: Mañum.
Prendedor: Tupú.
Prender: Trarün / (Fuego) Leflepemen / Lëpëmn / (Fuego frotando palitos) Repun / Reputun.
Preocuparse: (Por alguien) Kuñüln.
Preparado: (Estar listo) Pilelkaukelen.
Preparar: Pepi / Pepikan.
Prepararle: (La cama a alguien) Ngütantuln.
Prepararse: Trüremuwun.
Presagio: (Malo) Perimol.
Presentarse: Weln.
Prestado: Are.
Prestar: (Algo) Arengelemen.
Prestarse: Wëluwn.
Primavera: Huilén / Peuñçen / Pewüngen / Pewünguen.
Primeramente: Wema.
Primero: Wema.
Primogénito: (De una Mujer) Üllchapeñeñ.
Principiar: (Algo) Tuwëln.
Principio: Ñitholpeyüm.
Prisa: (Tener) Ngeñikawkelen.
Privarse: Katrütuwun / Katrütuwn.
Probar: Pepiltun.
Proceder: (De) Tuwun / Tuwn.
Producirse: Weln.
Profundidad: (sust) Llufü.
Profundo: (Adj) Llufü.
Prohibir: Katrün.
Promesa: (Haber prometido algo) Pinyen.
Prometer: Üwëmn.
Pronto: (Adv) Awe / Matu / Matumatu / Peka / Pekachi / (Adj) Nekul.
Pronunciar: (Bien) Trananentun / Tranánentun.
Propagar: Munkun.
Propagarse: Püdn.
Propio: Kidu.
Proteccíon: Ültu.
Protejerse: (Servirse de algo para protegerse del clima) Ültukenun.
Provisión: (Para viaje) Rokiñ.
Provocar: Rumedwamen.
Próximo: Fel.
Prudente: (Adj) Ngendwam.
Púa: Waillil.
Pubis: Llawepütra.
Pueblo: Iñ mapuñmaniel ché.
Puente: Kuykuy / Kuy-kuy.
Pues: Piam.
Puesto: (Llevar puesto un vestido) Tekuyaweln.
Puja: Pëñam / Yopëñ.
Pujos: (Del parto) Konpakutran.
Pulga: Nerüm.
Pulgar: Vutachangüll / Füchá changëllkuq.
Pulido: Meyuth.
Pulir: Iyudün.
Pulmón: Pinu.
Pulsera: Traricu.
Pulseras: Traricuq.
Pulso: Neyün.
Puma: Nahuel / Pangi / Trapial / (Pardo) Colipán.
Punta: Wechu / Wechun / (De lanza) Waiki.
Puntillas: (Ponerse de..) Empfn / Empifkenwn.
Punto: Afpeyüm.
Puro: Re / Ré / R é.
Pus: Trar.

Q
Qué?: Chem? / (Cósa?) Chem? / (Hizo?) Chumi am? / (Le pasó?) Chumi am?
Quebrado: (Adj.) Trafon.
Quebrar: Watron / (Verb.) Trafon / (A los golpes) Trayayün.
Quedarse: Mülekan.
Quemado: Afn naqn / (Goteando) Chüdkünaqn.
Quemar: Kulan / Kütraln / Kütraltun / Petren / Petrentekun / (Algo aún verde) Kuipëdn / Kuipëln.
Quemarse: Lefkelen / Lefn / Petren / Petrentekun / Lëfn / Lefkëlen.
Querer: Ayewün / Ayün / Dwamen / Mayn / Main / Pin / Poyen.
Querido: (Adj) Poyen.
Quién?: Iney? / (Será?) Ineypeychi may?.
Quijada: Trangatranga.
Quijadas: Keliwen.
Quitar: Entun / Nentun / (El cuero entero a un animal) Llochon / Llokonentun / Ron.
Quizás: (Morf. Verb) Peafu.

R
Rabiar: (Hacer) Illkuln.
Rabioso: (Adj.) Illkufe / Roy.
Raíz: Folil.
Rajadura: Chafodün.
Rajar: Chafodün.
Rajarse: Chafodün.
Raleado: (Bosque) Tralüngkëlen.
Rama: Chang / Row / Rowmamell.
Ramaje: Row / Rowmamell / (De un arbol) Chagkin.
Ramo: (De flores) Ketrüngrayen / Këtrüngrayen.
Rampa: (De tierra) Kepe.
Rapar: (El pelo) Ngedun / Ngedunentun / Nguedünentun.
Rapaz: Müntufe.
Rápido: Pürü / Pürüm / (Adv) Matuke.
Rapiñar: Müntun / Müntunentun.
Rascar: Ruefn / Ruen.
Rasgar: Rifkan.
Rasgarse: Rifkan.
Rasguñar: Kawlitun / Kawürün.
Raspar: Ruefn / Ruen / Kafürn / kafedün.
Rato: (Antes o después) Tayiwela / Tayiwëla / Tayilen / (Adv, a cada rato) Müchayke / (Hace rato) Tayi / Pichi tay / Tayí / Chay.
Ratón: Deuü.
Rayado: Kalkin.
Rayar: Wirin.
Rayos: Omilen / (Del sol) Omilen antü.
Razonable: Kümentun / Adtun / Adentun.
Razonar: Rakidwamün.
Realidad: (Adv, en realidad) Ref / Reftu / Rëf / Rëftu.
Realizar: Deuman.
Rebaño: Kechan kulliñ.
Rebelarse: Awkan.
Rebelde: Awka / Auka.
Rebelión: Aukan.
Rebozado: (Estar) Onkollkelen.
Rebozo: Iquilla.
Recelar: Llükawn / Llükawkelen.
Recelos: Mëri.
Rechazar: Wemun / Wemün / (Comida por capricho) Werin.
Rechinar: Tritrürün.
Recibir: Llown / Nün / Tun.
Recio: Roy.
Recíprocamente: Welutu.
Recobrar: (La vista) Pukintutun.
Recodo: Nguión.
Recoger: Nünkepin / Ñemün / Ñemünkepin / Tunkepin / Ñëmin / Ñëmün / Ñëminkepin.
Recompensa: Mañum.
Recompensar: Trafmañumen / Mañumtun.
Reconciliar: (A uno con otro) Weñüikënun.
Reconocer: Ngendwamen.
Reconsiderar: Kimkuntun.
Recordar: Konenpan / Konenpanien / Kimniekan.
Recostar: (Un bebé en una cuna) Kupelwen.
Recto: (Adj.) Itró / Nor.
Rededor: Wallke.
Redondo: Chinked / Chügkëd / Chüngker / Chüngküd / Chüngkür / Trüngkai / Trongkai.
Reducir: Pichitun.
Reducirse: Witrakonn.
Reencontrarse: Peútun.
Referir: Nütramnentun.
Reflexionar: Piukentekun / Piukentëkun.
Refregar: Ketoyün / Ketrodün / Pingedün / Pinguëdün / (La ropa) Ngeñkün / Ngëñkün.
Refrescar: Firkümen.
Refrescarse: Firküluwun.
Refugiarse: Ültuluwun.
Región: Mapu.
Regocijo: ¡Kefafan!
Regoldar: Trelün.
Regresar: Akutun.
Reir: (Siempre, sin embargo) Ayekan.
Relámpago: Levque / Lüfke / Llüfke.
Relámpaguear: Llüfken.
Relato: Nütram / (Histórico o legendario) Ngutram.
Relinchar: Ngaingayün.
Reluciente: Aliun.
Relumbrante: (Adj.) Wilëf.
Relumbrar: Alofn / Wilëfn / Wilëfün / Lüfkümen / Lüfkümn.
Remador: Kawefe.
Remar: Kawen.
Remediar: Kochimtuln.
Remedio: Ñanculahuén / Lawen / (Sust) Machitun.
Remendar: Ñitheftun.
Remo: Kawewe.
Remolino: (De agua) Pewlko.
Renacuajo: Kolchaw.
Rendirse: Wëluwn.
Rengo: Küntro.
Renguera: Küntron.
Repartir: Trokin / (Carne en las fiestas) Katrüngelemen.
Repasar: Iñamtun.
Repeler: Wemun / Wemün.
Repentinamente: (Adv) Lloftukechi.
Repetir: Iñamtun / Pipingen / Pipinguen.
Replicar: Traftun.
Repugnar: Ünun.
Resagado: Iñalen.
Resbalar: Melkayn / Melkayün.
Resbalarse: Kaypedn.
Resbaloso: Kayped / Melkay.
Resecar: (Volver a secar) Piwemtun.
Resfrío: Convircún.
Resguardarse: (De la lluvia) Chütun.
Resistente: Yafün.
Resistir: Newentun.
Resolver: Pepiln.
Resonar: Aukiñn / Aukin.
Respetable: Ekufal.
Respetar: Ekun / Shakin / Rakin.
Respiración: Neyen.
Respirar: Kürüftun / Neyen / Neyün.
Resplandecer: Wilëfn / Wilëfün.
Responder: Llowdengun / Llowdëngun / Lloudëngun.
Restablecerse: Trürtun.
Restallar: Trofn.
Resuelto: (Adj) Athwamkalen.
Resultado: Neyen.
Resuscitar: Mongetun.
Retener: Niekan.
Retirarse: Witrakonn.
Retomar: Nietun.
Retrasarse: (Por descuido) Llaikelen.
Retrato: Athentun / Athtun.
Retumbarse: Ponomün.
Reumatismo: Alülun-voro.
Reunión: Kawiñ.
Reunir: Ngelemen.
Reunirse: Ngeln / Trafn.
Revelar: Nütramnentun.
Reventar: Pafn.
Revés: Ká ad meu / Ka ad .meu.
Revisar: Ngueltun.
Revivir: Mongetun.
Revolcarse: Imelkantun / Imelkyawn.
Revolver: (Verb) Reifütuntun / Reifütun.
Revuelto: Reyilen.
Rezar: Llellipun.
Rico: (Pers.) Ülmen.
Rincon: Ngiyón / Nguión.
Río: Lefi / Leuvú / Leufü / Leuvu.
Ríos: Puleuvu.
Rito: (Matinal) Pillantún.
Rituales: (Secretos) Voiguevoes.
Robar: Dayen / Chukin / Müntun / Müntunentun / (Ritualmente una mujer para casarse con ella) Nganpin / Nganpitun.
Roble: Coyam / Walle.
Roca: Lil.
Rociar: Petefeln / Petefman.
Rocío: Mülfem.
Rocoso: Lilentu mapu.
Rodar: Imeln.
Rodear: Walloñman / Wallotun / Malalman / Malaltekun.
Rodilla: Triló / Luku.
Roedor: Koipu.
Roer: Üngalün.
Rogar: Llellipun.
Rogativa: Dënguñpewn.
Rogativas: Nguillatún.
Rojizo: Coillil / Colín.
Rojo: Kelü / Kelün / Kelú / Coli / Collu / Queli / (Oscuro) Kum.
Romper: (Verb.) Trafon / Nguëtralün / Nguëtrálün.
Roncar: Taltaln / Traltralün.
Rondar: Wallotiawn.
Ropa: Tekulwun / (Tendida, colgada) Renenkelen / Renéngkëlen / (Blanda, suave) Pañud.
Rosa: Huincarayen.
Rostro: Ange / Angue / Ad.
Roto: Catri.
Rozar: Felman / Kulfen / (Un matorral) Retronen / Retrontun.
Ruborizarse: Kelütripan / Kelütripañman.
Ruido: (Sust.) Dëngun / (Hacer ruido) Rarakün / Palorlkiaw / Palorkiaw / (Confuso) Wakeñ / (De agua) Walwalün / (Del viento) Würwün / Würwüün / Würwürn / Würwürün.
Ruidos: (Hacer) Ngoyngoyün.

S
Saber: Quimm / Kimen / Kimn / Kimlu / (Algo) Kimkelen / (Hacer un trabajo) Atheln / (Tratar a las personas) Atheln.
Sabido:Kim.
Sabor: Ünel.
Sacar: Kiñepeleknun / Entun / Ütrefn / Nentun / (Algo escarbando) Keipünentun / (Las raíces) Foliltun / (Algo con los dientes) Üngarn / Üngarnentun.
Sacerdotisa: Machi.
Sacudir: Mütrün / Mütrürun.
Sacudirse: Mütrowtun.
Saeta: Pülki / Pëlki.
Sagaz: Lliwafe / Lliwatufe.
Sal: Chadi / Chasi.
Salado: Kotrü / (Adj) Kotrün.
Salar: Chadiñman / Chaditun.
Salió: (Del río) Tripalao.
Salir: Tripan / (A la vista) Weln / (Bien) Athtripan / (De) Tuwn / (Líquidos) Tayin / Trayintripan.
Salirse: (Líquidos) Weyun / Weyun nguen / Weyutripan.
Saliva: Kowen / Tofken.
Salivar: Tofkün.
Salpicar: Petefeln / Petefman.
Saltando: (Adv) Rünküwn.
Saltar: Rünkün / Rünkütun / (En un solo pie) Küntrotun.
Salteador: Müntufe.
Saludar: Chalin.
Saludo: Chalichen / (De mano) Fütha kuyfi.
Salvar: Tren / (A alguien) Montuln.
Salvarse: Montun.
Sanar: Mongen / (Una enfermedad) Machitun / (A alguien) Llafllapemen.
Sangrar: Mollfüñn / Mollfün / (De la nariz) Wakn.
Sangre: Mollvün / Mollfüñ.
Sanguijuela: Pethwiñ.
Sano: Tremo / (Adj) Llafkelen / (Estar) Mongeten.
Sapo: Llavachra / (Del agua) Arauco.
Saqueo: Malon.
Sarampión: Chraram.
Sauce: Chreige.
Savia: Korü.
Sazonarse: Trewn.
Se: (Sabrá) Kimngeay.
Secar: Ñipemen / Piwemen / Piwemn.
Secarse: Ankün / Ankülen / Ñifn / Piwen / Piwn / Piwün.
Seco: Anken / (Adj) Ankülen / Piwen / (Estar) Ankün / Piwelen.
Seguidamente: Inau.
Seguir: (Prep) Ina / Petulkan / Petuln / (Un sendero, una dirección) Repüyen.
Seis: Kayu.
Selva: Mawida / Lemu.
Semblante: Ange / Angue / Ad.
Sembrador: Ngankongife.
Sembrar: Ngan / Nganün / Ngankongin / Tekun / Tëkun / (Maíz) Awedn / (A trechos) Ngedefn.
Sementera: Ketrawe / Larn / Larün.
Semilla: Fen / Fën.
Sendero: Pichirüpù / Repü / (Abrir un…) Repüln.
Sentar: Trañman.
Sentarse: Anün.
Sentenciar: (De muerte) Langümfaln.
Sentimiento: Dwam / Piuke.
Señalado: (Adj.) Rakin.
Señalar: (Algo con la mano) Nüwfünpramen.
Separar: Pentüln / Wichuln.
Separarse: Pentün / Wedan / (De alguien) Pentüwn.
Sepulcro: Chenque.
Sepultar: El.
Ser: Nguen / (Así) Felen / (Llevado por la corriente) Mangiñ.
Sereno: (Ser) Llakolen.
Serio: (Adj.) Ngenel / Nguenel.
Serpiente: Ihual / Filu.
Servicial: Puwenfaln.
Sesos: Müllo.
Sí: May / Mai / Felle may / Feille mai / Feyürke mai / Itróle ka.
Siempre: Rumel / (Desde y para) Rumel.
Siete: Regle.
Sífilis: Chima.
Silbar: Üwekeñen.
Silbato: (De madera) Pifilca.
Silbido: (Del viento) Würwún / Würwúün / Würwúrn / Würwürün.
Silenciosamente: (Adv) Ñochi / Ñochikechi / Ñochilka.
Silla: Wanku.
Silueta: Aiwiñ.
Similar: Reke.
Sin: (Prep) Ngenó / (Fuerza) Trellfun.
Sinceramente: (Hablar) Nordengun.
Siquiera: Rume.
Sirvienta: China.
Showman: Nütramkafe.
Sobador: (De cuero) Guirrin.
Sobrante: Petrün.
Sobrar: Petrün / Puchun.
Sobre: (Algo) Wete / Weche / Wente / Wenche / (Estar sobre algo) Senchulen / Shenchulen.
Sobrellevar: Yen / (Paciente) Kümelkayen.
Sobremanera: (Adv.) Rume.
Sociedad: (De trabajo) Lof.
Socio: Wichan.
Sofocado: (Estar) Trëfn / Trefün.
Sofocar: Ngetrün / Nguëtrun.
Sofocarse: Trefün.
Sol: Antü / Antel.
Solamente: (Adv) Müten.
Soleado: Antünguen.
Solitario: (Ser) Üwelen.
Sollozar: Nekürün / Nikürün / Nëkürün / Nikü / Eyütun.
Sólo: Kidu / Kisu / Re / (Adv) Müten / (Adv. por mi mismo) Kidutu / (Estar) Üwelen.
Soltar: Lelemen / Lelëmn / Leikümn / Müñaltun / Mëñaln / Mëñaltun / Neln / Nelemen / Neltun / Ñaytun.
Soltera: Kawchu.
Soltero: Kawchu.
Solucionar: Pepiln.
Sombra: Aiwiñ / Llawfeñ / Llawfüñ / (De un muerto) Am / Alwe / (Ponerse bajo la) Llawfeñtulen / Llawfüñtulen.
Sombrero: Chumpirú.
Son: (Ritmo, ruido) Dëngun.
Sonar: Trofntropëmn / Dëngun / (De la panza) Walwalün.
Sonido: (De agua) Traypin.
Soñador: Pewmafe.
Soñar: Pewman.
Sopa: Korü / Corü.
Soplar: Pimun.
Sorber: (Líquido) Tfüln.
Sordera: Pilungen.
Sordo: Pilu.
Sorprender: Lloftun / Tuntekun.
Sorpresa: Lloftukechi.
Sorpresivamente: (Adv) Lloftukechi.
Sortija: Yulcu / Ywëlkuq.
Sosegar: Llakoln.
Sosegarse: Llakon / Nakdwamen.
Sosiego: Tüngn.
Sostén: Retrüpeyüm.
Sostener: Nünien.
Subir: Peramen / Püramün.
Subirse: Peran.
Suburbios: (Vivir en los) Upültripalen.
Suceder: Rupan.
Sucedió: (Así) Femgen.
Suciedad: Pod.
Sucio: Pod / (Adj.) Ükaipue.
Suegra: Naneng.
Suegro: Chethkui / (De una mujer) Püñma.
Suelo: Mapu / Pülli / Tue.
Sueño: Pewma / (Premonitor) Perimontu / (Ref. a tener sueño) Umak / Umaq.
Suerte: (Negra) Curuman.
Suficiente: Feykülen.
Sufrir: Yen / (Maldades) Awüngellan / (Pacientemente) Kümelkayen.
Suicidarse: Lakon.
Sujerir: Tekudwamen.
Sujetar: Ngetrarn / Ngetrarün.
Sumamente: Rume.
Sumergido: (Estar) Ñamkëlen / Remukonkelen.
Sumergirse: Llankün / Llangkün.
Sumirse: Llangkün.
Suplicar: Llellipun / Ngillawn.
Suplir: Puümtun.
Sur: Huilli.
Surcar: Wirilun / Wirilün.
Sureño: Huilliches / Williche.
Sustento: Mongewe.
Suya: Ñi.
Suyo: Ñi.

T
Tabaco: Petrem.
Taberna: (Lugar dónde se bebe) Pütupeyüm.
Tabla: Trafla.
Tal: (Adj) Femgechi / (Vez, Adv) Katrü / Chey / Rume.
Tallo: Foron.
Talón: Rencoi / Rüngkoinamun / Rünkoynamun.
También: Ka fey / Ka.
Tambor: Cultrún / Kultrung / Ralikultrung.
Tantear: (Como ciego) Shumpátun.
Tanto: (Tiempo que no nos vemos) Fütha kuyfi.
Tapa: Takun.
Tapado: (Estar muy) Onkollkelen.
Tapar: Takun.
Taparse: Ültukënun.
Tapon: Ngethifwe.
Tarde: Nagantü / (En la tarde) Rupanantü.
Tartamudo: Quentrel / Kefell / Kefüll / Këfëll / (Adj) Ketrodengun.
Tatuaje: Kopawe.
Tatuar: Kopan.
Taza: Yihue.
Te: (Amo) Inchepoyeneimi.
Techar: Rukaln / Rukañman / (Con paja) Trongemen.
Techo: Ültu.
Tejedora: Düwekafe / Ngerekafe.
Tejer: Düwen / Ngeren.
Tejido: (Blando, suave) Pañuth.
Telar: Huitral.
Temblar: Trüntrünen / (De frío) Mülmellün.
Temblor: Nüyün.
Temer: Llükan / Llükatekun.
Temible: Yamn / Yañn.
Temor: Llüka.
Tender: Tranakenun.
Tendido: Tranalen.
Tener: Nien / (Derecho sobre un terreno) Mapun / (En abundancia) Ünüfnguien.
Teñido: Pür.
Teñidura: (Sust. el arte de la) Pürn.
Teñir: Kelüñün / (De azul o de negro) Kallfün / (De negro) Kurütun / (Lanas) Pürn.
Terminar: Wechulkan / Afel apemn.
Terminarse: Afn.
Tero: Culchreu.
Terremoto: Nüyün.
Terreno: (Preparado o cultivado) Maypu / Maipú / Mapu / Wiri-lünmapu.
Territorio: Mapu.
Terrón: Kepe.
Testículo: Ketraw.
Teta: Moyo.
Tetas: Moyo.
Tia: (Materna) Ñuke / Palu / Ñukentu.
Tibio: Allus.
Tiempito: (Adv, poco tiempo) Pichitu.
Tiempo: Llagantü / Wenu / (Adv, con el …) Mülen antü.
Tierno: (Adj.) Pellüf / Péllüf.
Tierra: Mapu / Tue / (Fértil) Ketrawe / (Adv, en la…) Maputu.
Tierras: (Bajas) Guaminí.
Tieso: Trenkül.
Tiesto: Trelëf / Trëlëf.
Tigre: Nahuel.
Timbal: Kultrun.
Timido: (Adv.) Noywa / Noiwa.
Tío: (Paterno) Malle.
Tirar: Ütrefn / (Una pers. Al suelo) Trantun / (De los cabellos) Longotun.
Tiritar: Mülmellün / Trüntrünen.
Tizón: Kothüu.
Tobillo: Pali-pali.
Tocar: Felman / (Con curiosidad) Fiñmatun / (El tambor) Kultrungtun / (La Wada) Wadatun.
Todavía: (Adv) Petu / (Estar) Mëlekan.
Todo: (Adj.) Kom.
Todos: Kake / Fill / (Adv) Itrofill / Itrokom / (Los días) Fill antü.
Tomar: Nün / Putun / Tun / (Agua) Petokon / (Sopa) Korüntun / Korütun / (Chicha) Chichatun / (El fresco) Firkütun / (Mate) Matetun / (Algo de manera muy ruidosa) Ofülketuyen.
Tono: Dëngun.
Tonto: (Adj.) Kimno / Loy / Ñoy.
Topar: Tronkün.
Toparse: Tronküntekuwun.
Torcerse: Ngeñun / Nguëñun.
Torcido: Trefül / Trëfël.
Tórtola: Maikoño.
Tos: Chafon.
Toser: Chafo.
Tostado: Kopem.
Tostar: (Maiz) Kunarken / (Harina) Mürken.
Tótem: Rewe.
Totora: Trome.
Totoral: Tromentu.
Trabajador: Küdawfe.
Trabajar: Küdawn / (Con pereza) Chöfun / Chofünguen.
Trabajo: Küdaw.
Trabajoso: Küdawngen / Küdaunguen / Newenkëlen.
Tradiciones: Admapu.
Traducir: Rulpan.
Traer: Akuln / Küpaln.
Tragar: Lemün / Lëmüm / Rulmen.
Tragedia: Lladküdengu.
Traicionero: Üñfi.
Trama: (Del tejido) Tononwitral.
Trampa: (Para cazar pájaros) Wachi.
Trancado: (Estarlo) Úküfkë.
Trance: (Entrar en) Küimin / Pewutun / (A todo…) Nguenó afél / Nguenó afélchi.
Tranquilizar: (A alguien) Llakodwameln.
Tranquilo: (Ser) Llakolen / (Estar) Paillalen.
Transformarse: (En animal) Kulliñuwün.
Transparente: (Adj.) Ailiñ.
Transportar: Puweln.
Tranquilamente: (Adv) Kümelka / Kümelkalechi.
Traquea: Huangulen.
Trasladar: Wiñamn / Wiñamtun / (Líquidos) Refun / Refün.
Tratar: (De amigo) Wenüitun.
Travieso: (Adj.) Wedwed.
Trenza: Chape.
Trenzas: Ngetro.
Trepar: Ekon / Enkon.
Tres: Küla.
Trigal: Kachillawe.
Trigo: Cachilla / Kachilla.
Trilla: (Hecha con los pies) Ñuwiñngen.
Trillar: (Con los pies) Ñuwiñn
Tripas: Küllche.
Triste: (Adv) Lladküle / Kutran duamkëlen / Láduamn / Lladkünkeni.
Trompa: Tultuca.
Trompeta: Trutruka / (Tocar la…) Trutrukan / Trutrukatun.
Tronar: Tralkan.
Tropezar: Mütrorün / Tronküntekuwun / (Llevando algo) Tranyen.
Trueno: Tralka.
Trueque: Trafkintu.
Truhán: Ayekan wentru.
Tú: Eimi.
Tuberculosis: Ancüncuchran.
Tuerto: (Adj.) Trawma / Trauma / Llumü.
Tupido: Tronge / Trongen / Trongn.
Turbarse: Ngoyman / Ñidwewn / Chürwawn.
Turbio: (Adj.) Trufüln / Trufün.
Tuya: Tami.
Tuyo: Tami.

U
Último: Iñalen.
Una: (vez) Kiñe rupachi.
Unánimemente: Kiñekenu.
Ungir: Ngelfün.
Unido: (A) Traf.
Unión: Traful.
Unirse: Trafn.
Universo: (Vía lactea) Repüapew.
Uno: Kiñe / (Entre varios) Kiñelke / Kiñelketu / (Más) Kakiñe / (Por uno) Kiñeketu / (Adv.) Winwin / Wiñwiñ.
Uña: Huilli / Wili.
Urgencia: Dwam.
Usado: Llud / Lludn.
Usar: Nengümün.
Ustedes: Eimn.
Útil: Kümen.

V
Vacilar: Ñuindwamen / (Sobre el agua) Fochentun.
Vagina: Kütre.
Vago: Chofü.
Vaho: Orken.
Valer: Fali.
Valiente: Kona.
Valle: (El) Wau.
Vanagloriarse: Malmakawn.
Vanidoso: Kawchu.
Varias: (Clases) Kákeme / Kákeumechi / Kákeumen.
Vasija: Mefeng / Metawe / Metakwe.
Vaso: Chada / Pütuye / (Para tomar agua) Petokopeyüm / (De greda) Charu.
Vasos: (Sust, de barro) Widükan.
Vasto: Ingaf.
Veces: (Adv, a veces) Katrü / Kiñekemew / Katrümel.
Vecindad: (Prep) Ina.
Veinte: Epumari.
Velar: (Algo) Lliwatun / Lliwatunien.
Vello: Kal.
Vellon: (Sust.) Weke.
Veloz: Uzi / Lef.
Vendedor: (De piedras) Miaulncurá.
Vender: Fenden / Ul / Wëln / Wëin / Ruin / Ruln / Wëltëkun.
Veneno: Fuñapu / (Mortal) Langünchewe.
Venerable: Ekufal.
Venir: Küpan / Ngepan / (A ver) Pepan / Perpan.
Venirse: Küpatun.
Ventoso: (Cuando es, está) Kürüfngen / Kürüfkelen.
Ver: Kintun / Pe / Pen / (Ir a ver) Pemen / (Algo en otra parte) Pepun / Perpun / (De lejos) Pukintun / (Lejos) Adkintun.
Verano: Ücanantü / Walüng.
Veras: (Adv, de veras) Ref / Reftu / Rëf / Rëftu.
Verdad: Mupin / (Sust) Mupiñ / (Decir la…) Mupindungu / (Adv, en verdad) Mupinkechi.
Verdadero: (Adj) Mupiñ.
Verde: Carü / Karü.
Verdoso: (Adj) Karün / Karülen / Karüngen.
Verruga: Pelleñ.
Verse: Penge.
Vertical: Retrü / (Adj.) Ünkü / Üngkü.
Vestido: Takun / (De mujer) Chamal.
Vestimenta: Tekulwun / (De mujer) Küpanm / Kepam.
Vestirse: Tekukenun / Tekun / Tekulwun / Ongkolluwn.
Vez: Nak.
Viajar: (Al extranjero) Nampelkan.
Viajero: Nampelkafe.
Vicios: (Sust.) A d.
Víctima: Awüngellan.
Victoria: ¡Kefafan!
Vida: (Sust) Mongen.
Vieja: (Fem) Kushe / Kushe domo.
Viejas: (Mujeres viejas transformadas en ballenas, transportan las almas al Wenumapu) Tempulkalwe.
Viejo: Cushe / Kushén / (Adj) Füthan / Füchán / Fücha / (Adj, algo) Wintu.
Viento: Kürüf / (Fuerte) Kürüftuku / (Arremolinado) Mewlen / (Puelche, sureste) Puiwa.
Vientre: Anka / Kalül / Pütra / Huata.
Vigilar: Llaitun / Llaituchen / Ngüneduamün / Penien.
Vincha: Trarilonco / Trarilonko / Trarülongko.
Vinchuca: Lepuvuri.
Vino: Pulcú.
Violar: (Una mujer) Nüntun / Newenman.
Violentar: Newenman / Newentun.
Violeta: Pillondeuü.
Viruela: Huincacuchran.
Visible: (Ser) Pefaln / Pefalngen.
Visión: Perimontu.
Visiones: Perimontun.
Visita: Llallitu.
Visitar: Llallitun / Ngepan / Pe / (Encaminarse para visitar) Llallitumen / Llallituyawn / Utu.
Visitas: (De todas partes) Fill epüle witran.
Vísperas: (Sust, de una fiesta) Lëpün.
Vista: (La) Kintu.
Viuda: Lanpu domo / (Que se vuelve a casar) Lanpuuma.
Viudo: Lantu / Lanpu wentru / (Que se vuelve a casar) Lanpuuma.
Víveres: Mongewe.
Vivientes: (Pers) Mongelechi che.
Vivir: Mongen / Mongeten.
Vivo: (Estar) Mongeten.
Vivora: Cho-cha / Filu.
Vívoras: (Muchas) Lincovil.
Vociferar: (Decir algo en todas partes) Piyawn.
Volador: (Referido a algo sin alas) Pinüfn.
Volar: Müpun / Müputun / Üpenen.
Volcan: Dekiñ.
Volcar: Imeln / Shëkülln.
Voltear: Larn / Larün / Trantun.
Voltearse: Shëkülluwi.
Voluntad: Pipiel.
Volver: Küpatun / (A tener algo nuevamente) Nietun / (A amar) Ayütun.
Vomitar: Rapin.
Vómito: (Causárselo a alguien) Rapiln / Rapilchen.
Vosotros: Eimn.
Voz: Dëngun.
Vuestro: Tamn.

W

X

Y
Y: Ka.
Ya: Dewman / Dew / Dewma.
Yapa: Pëñam / Yopëñ.
Yema: (Del huevo) Chodkurm.
Yerba: Kachu / Culuy.
Yerno: Chethkui.
Yo: Inche / Iñche.

Z
Zambullirse: Remun.
Zancudo: Rofi.
Zangolotear: Walwalün.
Zanjón: Lol.
Zapallo: Penca / Wada.
Zapato: Trañu / Tranu.
Zarcillos: Chawai / Chawaitu / Chawal.
Zorrino: Chingue / Chiñqe.
Zorro: Chilla / Nguru.
Zorzal: Huilqui.
Zumbar: Ponomün.