16.2.09

Nütram

Cuando llegaron ti huincas conocimos la maldad ka ti enfermedades; son che mala ka mataban mo ti rëche Argentinos, Mapuches, Querandíes, Quilmes...

"El 15 de junio de 1536, tuvo lugar una batalla entre los huincas y nuestros Antepasados Argentinos los indios querandíes que terminó con la muerte de unos mil Argentinos. Los sobrevivientes, se aliaron a otros y destruyeron la recién fundada ciudad de Buenos Aires."
"Con la intención de someter a los Querandíes, el blanco Pedro de Mendoza organizó una expedición militar al mando de su hermano, Diego de Mendoza, que fue derrotada en las márgenes del río Luján el 15 de junio de 1536."
"a la llegada de los cara pálidas todo andaba bien hasta que una agresión de parte de los mismísmos blancos a una aldea de Argentinos Querandíes en pos de robarles la comida dio origen a una de las guerras más largas de la Historia...De las conquistas en todo el mundo, se la llamo (La guerra de las pampas),al llegar los Huincas acá en nuestra capital federal , escucharon por primera vez los nombres propios
De los primeros porteños , por ejemplo : Bagual ,Telomian condic , Aguara , Ajay, Allapen, Caespen, Caare, Caltis, Canisolo, Coloque, Eraran, Derdian, Escallpen, Chequen, Chivilque, Tiabo, Here, Lecule, Magua, Mayraci, Quetrue, Sacara, Samuchen, Secti, Tagua, Yuca, Tubichaimini, Tuguacane, Etc. La palabra Querandi Es de origen guaraní y quiere decir ( los que comen grasa) seguro que era de pescado del río de la plata. Luego de aquella agresión antes mencionada , Los caciques ;TELOMIAN CONDIC Y BAGUAL; se alzaron contra el fuerte de los inmigrantes blancos y comenzó esa larga guerra, por ejemplo fueron varias las batallas libradas entre los mosquetes y cañones de los blancos y las boleadoras y el arco y la flecha de nuestros antiguos patriotas defendiendo su tierra contra los invasores blancos, los invasores se internaban por el riachuelo hasta el río Matanza (nombre que se le adjudico a este río y al partido bonaerense que lleva ese nombre en recuerdo de la gran matanza de Argentinos que se libro en ese distrito contra las fuerzas del cacique TELOMIAN CONDIC...que fue capturado y ejecutado por los inmigrantes blancos"

...Ti weicha es kiñe de ti doy largas de ti nütram, chemmew todavía se libra mew ti rüpus de Buenos Aires waría....

7.1.09

Athtun ka wirin

Abya Yala kulliñ

Poyvï Mapuche

Wiphala

Wirin Azteca

Spen- mpen

Malon Querandí

Che Kilmes

Wirin

Wirin

22/05/2001 Mbojevy foro

10.12.08

Huinca - Abya Yala

Huinca - Querandí

A
Arco: Afia.
Ave: Trofoni.

C
Cacique: Spen- mpen.

I
Isla del delta: Pakahocat.

L
La Luna los hará arrepentir: Agassaganup.

P
Pato: Perakat.

T
Traidor: Codí.

...........
Huinca - Mapuzungun

A
A: Meu / Mo.
Abajo: Nag / (Adv) Minchetu / Minutu / Naktu / Nakeltu / Naqeltu / Naqtu / (Ir) Naqmën.
Abdomen: Pue.
Abdominar: Afentun.
Abertura: Nülapeyüm / (De vaso) Wën.
Abiero: (Dejar) Nülakenun / Nülakenun.
Ablandarse: Nguëfadn / Nguëfashn.
Abogado: Rangiñelwe / Dënguñmachefe / Ranguiñelwe.
Abogar: Dënguñman / Dënguñpen.
Abonar: (Con estiércol) Funaltun.
Abono: (De estiércol) Funaltu.
Aborrecer: Füren / Üden / Üdenentun / Üdewëln.
Abortado: Lludkün.
Abortar: Lludkün / Lludkünpëñen.
Abrazar: Mafüln / Nüfkütun / Rofeln / Rofëln.
Abreviar: Pichikenun / Pichikënun / Pichikekënun / Pichikekenun / Pichilkan.
Abrigado: (Estar) Ñikemkelen / Ñikemtun.
Abrigar: Ñikemen / (Del viento) Ñikëmn.
Abrigarse: Ngenüftun / Nguënuftëkuwn / Nguënuftun / Ñikemkëlen / Ñikemtun / Ngenüftekuwun / (De la lluvia) Chütun / Chütulen / Chüllkëmtun.
Abrir: Nülan / (Los ojos) Lelikelen / Lelikenun / Lelikëlen / Lelikënun / (Un camino) Wengamn.
Abrirse: Nülan / (Un camino) Wengan.
Abscesos: Wën.
Abstenerse: Katrütuwun / Katrütuwn.
Abuela: (Materna) Chucho / (Paterna) Kuku.
Abuelita: Kushe papai / Kudé papai.
Abuelo: (Materno) Cheche / (Paterno) Laku.
Abundancia: (En) Pëtru.
Abundante: Petrü / Petrün / (Ser) Ünüfn / Pëtrün / Üngüfn.
Abundar: Petrün / Ünüfn.
Aburrirse: Ñon / Afeln uwn / Chañiwn.
Acá: Mamo / Faw / Famew / Tefamew / Tefámeu / Fau / Fameu / Fa / Meu.
Acabado: Afkëlen / (Bien) Trür.
Acabar: Pezamen / Pëshamn.
Acabarse: Pezan / Pëdan / Pëshan / (Chorreando) Lúikünaqn.
Acalambrarse: Trekefün / Trëkëfün / Nguëllunkonn.
Acamado: (Estar) Ilau këlen.
Acamar: Ilau kënun.
Acamarse: (Los trigos) Ilaun / Ilawn.
Acanalarse: Loln.
Acariciar: Mamputun.
Acarrear: Wiñamn / Wiñamtun.
Acechar: Lloftun.
Acepillar: Kafedün / Kafürn.
Aceptar: Llown / Yen.
Acercar: Fëlëmn / (Algo) Felemen.
Acercarse: Pellelepan.
Acertado: Lek / Leq / Túten.
Acertar: Küllin / Reñman.
Achicar: Pichikenun / Pichilkan / Pichikekenun.
Achupalla: Dëcho.
Aclarar: Lafpemen / Lafpëmn / Lafpemnentun / Pëmnentun.
Acolchar: damin / (El maiz) Wütrün.
Acomodar: Peremen / Përëmn.
Acomodarse: Pern / Përn.
Aconchado: Llid.
Aconcharse: Llidn / Llidnaqn
Aconsejar: Ngülamkan / Ngülamn / Ngülamtun / (En contrario) Tëkudëngun / Tëkumn / (Mal) Tekudengun.
Acordar: Dakeltun / Feyentun.
Acordarse: Duamtunien.
Acortar: Pichikenun / Pichitun / Pichikekenun / Pichikënun / Pichikekënun.
Acostado: Kudúlen / (Boca abajo) Kopedkelen / Lepükelen / Lëpükëlen / Lepülen / (En el suelo) Ütrefkelen.
Acostarse: Cudun / Kudun / Ngütantun.
Acostumbrar: Peremen / Përëmn.
Acostumbrarse: Pern / Përn / Wimn / Wimëmn.
Acuchillar: Chüngarün / Chüngar këtuyen.
Acuoso: Idan.
Acurrucado: (Estar) Llikódkélen / Llikodkelen.
Acusar: Dallun / Dalluntekun.
Adelgazar: Tronglin.
Además: (Adv) Peñam.
Adentro: Koneltu / (Adv) Ponwi / Konelyu.
Aderezar: Trürëm dëngu.
Adivino: Pelon.
Admirable: (Ser) Afmatufaln.
Admirar: Afmatun.
Admirarse: Afmatun.
Adobe: Tica.
Adónde: (¿) Cheo(?) / Cheu(?) / Cheupule?
Adormecer: Umaqeln / Élkënun / (A alguien) Umakeln / Umakelkenun.
Adornado: Aifiñ / (Estar) Aifiñn.
Adornar: Aifiñeln / Aifiñn / Aifiñein / Aifiñtun.
Adornos: (Atificiales) Perkiñ / Pedkiñ / (Femeninos colgantes) Peñpeñel.
Adquirir: Pen.
Adulterio: (Cometer) Dayen.
Advertir: (Algo) Lliwan / Ngeneltun / Ngueltun.
Afanarse: Reyewn / Fiñmaun.
Afecto: Poye / Dwam.
Afectos: Duam.
Afeminado: Weye.
Afianzar: Yafüngueln / Yafüngueltun.
Afilar: Yunguëmn / Yugëmn.
Afirmar: Yafüngueln / Yafüngueltun.
Afligido: Lladküdwamen / (Estar) Lladkünduamn.
Afligir: (Lastimar a alguen) Kütrandwameln / Kutran duameln / Lladkülkan.
Afligirse: Lladkün / (Con alguien) Lladkütun.
Aflojarse: Llochón / Llochónentun.
Afrentar: Adkan.
Afuera: (Tamb. Por…) Wekun / Wekuntu / (Estar) Wekukëlen / Wekuntulen.
Agachadamente: Lloyükechi
Agachado: (Adv) Lloyükechi / (Pasar) shiñül, Shiñüll / Shiñum / Shiñulrupan.
Agachar: Lloyün / Lloyükënun / Lloyünaqn / Lloyükenun / Lloyünakn.
Agacharse: Lloyün / Lloyükenun / Lloyünakn / Lloyükënun / Lloyünaqn / (Hacia adelante) Wayónaqn.
Agallas: Kechew / Kecheu.
Agarradera: Tunguepeyüm / Tupeyüm / Nüpeyüm.
Agarrar: Nün / Tun.
Aglomeración: (De humanos, insectos o pájaros) Wiluwilunguen.
Agobiado: (Estar) Pitrongkëlen.
Agobiar: Trañmanakëmn.
Agotado: (Estar) Trëllfun.
Agradable: Illufal / Ayüfal / Kümentun.
Agradar: Feyentun.
Agradecer: Mañumen / Mañumtun / Mañumn.
Agradecido: Mañunquelo.
Agrandar: Füthaln / Fücháln / Fucháin / Yéñpramen / Yénpramen / Yifümn.
Agraviarse: Lladkütun.
Agredir: Naln.
Agregar: Peñamtun / Peñamtun / Yomn / Yomtun / (En la comida) Ñma / (Agregar papas) Poñüñma / (Arroz) Aroñma.
Agrietarse: Trown / Troun.
Agrio: Cochrü / Füré / Kotrü / Mutrü / (Adj) Kotrün.
Agua: Co / Ko / Koiko / (Pura) Reko / (De lluvia) Mawenko / (Blanca, gredosa) Malleko / Malloko ragko / (Caliente) Aliko / Aremko / Kufün / Kovunko / Kovuñko / Eñumko / (Muerta) Lako / (De lluvia estancada) Dawüllko / Dawüll ko / (De estero) Mallinko / (Oscura) Kuriko / Kurüko / Chanchan / (De cascada) Trayenko / Lliuñko / (Arenosa) Kuyümko / (Barrosa) Peleko / (Cristalina) Liqliqko / (Clara) Liqko / (Corriente) Leufü / Leuvü / Runko / (Dulce) Kochiko / (Escarchada) Pilinko / (De laguna) Lafkenko / (De manantial) Wëlko / (De mar) Futalafkenko / Vutalavkenko / (Ferruginosa) Kumko / (De nieve) Pireko / (Transparente) Ailiñko / (De charco) Pullanko / (De río) Leuvuko / (De sierra) Mawidako / (De valle) Lolenko / (Aguada, para animales) Kuliñko / (Tibia) Llaqkufün.
Aguardar: Üngeln / Ünguein / Üngueln / Ünguëmn / Üngelemen.
Aguijón: Waiki.
Aguila: (Pequeña) Ñamku.
Aguilucho: Ñamku.
Agujerear: Wechodn / Wechodün / (Las orejas) Katápilunn.
Agujerearse: Wechodn / Wechodün.
Agujereado: (Adj.) Wechod.
Agujero: (Sust.) Wechod.
Aguoso: Chillko.
Agusanarse: Pirun.
Ahí: Feymew.
Ahínco: Püllwukelen.
Ahogar: Ngetrün / Nguëtrun.
Ahogarse: Ürfin / (En el agua) Üliln / Ürlimn.
Ahora: Fewla / Fanté / Féula / Faté / Fenté / Lantén meu / (Sí) Féulallenga / Féulalle na / Féulallechi.
Ahorcarse: Ngetrüwn / Nguëtrüwn.
Ahuecar: Trotrolün.
Ahumar: Fechotun / Fëchotun / Fitruñman.
Ahuyentar: Yafn / Wemun / Wemün.
Aire: Neyenmapu / (Por el..) Angka wenu.
Aislar: Wapintekun / Wapintëkun.
Aislarse: (Quedar aislado) Mangiñkonün.
Ajar: (Con rabia) Ütrafkëtuyen.
Ajena: (Adj, cosa..) Kate.
Ají: Trapi.
Al: (Amanecer) Epe afichi pun / (Mismo tiempo) Chak / Chap / (Otro lado del río, estero, lago, mar) Karku / (Final) Inákechi / (Menos) Rume.
Ala: (De un pájaro) Müpu / (Sust.) Mëpü.
Alabar: Peramyen / Përamyen / Weñuñpramn / Wenuñpramn.
Alba: Curüun / Wünn / Wünman / (Sust.) Wün.
Alborotar: Wakeñen / (A otros) Awkaln / Aukaln.
Alborotarse: Üñan.
Alboroto: Kawiñ.
Alcanzar: Dingen / Fitun / Ditun / Óin / Fin / (Llegar a tiempo) Trepan / Trepun / (Algo) Nganguewn.
Alcoba: Katrünteku / Katrüntëku.
Alegrar: Ayüulen / Trüyüweln / Trüyüwelkan / Trüyüwëln / Trüyüwëin / Trüyüwëlkan.
Alegrarse: Ayewün / Ayün / Trüyüwn / Ayüwn / (Mucho) Perandwamen / Perandwamtun / Përaduamn / Përaduamtun.
Alegre: (Estar) Trüyüwlen / Kümedwamkelen / Trüyüulen / Trepeduamn / Küme duamkëlen.
Alegría: (Sust.) Ayüwn / (Tener) Trüyüwëlkelën / Trüyüwëlkaukëlen.
Alentado: Trüf / (Estar) Trepedwamen / Trepeduamn.
Alerce: Lawal.
Alfarería: Widún / Widün.
Alfarero: Widüfe / Widufë.
Alfombra: Lama.
Alga: (Marina, Cochayuyo) Kollof.
Algo: Aimen / Aimeñ / Aimün / Aimüneln / Aimeñeln / (Que está muy cercano) Felpa.
Alguien: Quiñeche.
Alguno: (Num, entre varios) Kiñelke / Kiñelketu.
Algunos: Kiñeke / (Adj. Num.) Mufü / (Pronom) Mufü / (En contra de..) Trürëm eldëngun.
Alhaja: (Pectoral femenina) Trapelakucha.
Aliado: Wichan.
Aliarse: Wichan / Wichaln / Wichawn.
Alimentar: (A alguien) Ileln.
Alimento: Mongewe / (Buscar, pedirlo, comprarlo) Wüfkün / Wifkün.
Aliño: Ünel.
Alisar: Luyefeln / Luyëfeln / Luyüfeln.
Alistarse: Pilelkawn / Trüremuwun / Trürëmuwn.
Allá: Üyew / Ayépële / Aye / Uye / Eyeu / (Adv) Ayepale / Eye / Eyew / Feymew.
Allanar: Lüremen / Lürëmn.
Alma: Alhue / Am / Pellu / Pellü / Pelli / Alwe / Pëllü / Pëlli / Pëllí / (De un muerto) Pilláñ / Mit, alma apresada por los brujos a su servicio) Wichan alwe.
Almácigo: Llekëm.
Alojamiento: (Dar) Umaln / Umañman.
Alojar: Umaln / Umañman.
Alojarse: Uman.
Alrededor: (De..) Wallpa / Wallorupa.
Alrededores: (Sust.) Ollon wallon / (De un lugar) Ollon / Wall / (En los..) Wallon mew / Wallon meu.
Altanero: (Ser) Përamuwn nguen.
Altar: (De ceremonias) Rewe.
Altercar: Kewan / Kewatun.
Alternativamente: Weluke / Welukon / Welukontu / Wéluwelu / Wéluwelutu.
Altivo: (Adj.) Nowü / Nowel / Noü.
Alto: Alüpùra / Alüpëram / Fütann / Füllaperan / Füchapram / (Adj) Fentrepran.
Altruista: Poyeche nguen.
Altura: Alüpëran / (De poca..) Pichipëram.
Aludir: Üitun / Ümtun.
Alumbrado: (Estar) Pelongen
Alumbrar: Pelongeln / Pelomn / (A uno con algo) Küdetuln.
Alzado: (Rebelde) Auka.
Alzamiento: Aukan.
Alzar: Metan / Metakenun / Metanien / Weñuñpramn / Wenuñpramn / Witrañpramn / Itrañpramn.
Amable: Ayüfal / (Ser) Ñochidwamlen / Ñochidwamkelen.
Amablemente: (Adv) Ñochi / Ñochikechi / Ñochilka / Poyetun.
Amado: Ayün / (Adj) Poyen.
Amamantar: Moyon / Moyoln.
Amanecer: Wünn / Wünman.
Amansado: Ñom.
Amansar: Ñomemen / Ñomëmn.
Amante: Ayewün / Ayün.
Amar: Ayewün / Ayün / Poyen.
Amargo: Urre / Mukür / (Adj.) Muküd.
Amarillear: Chodn / Chodwen.
Amarillo: Chod / (Pálido) Polkura / Podkura / Porkura.
Amarrado: Trapel / Trarin.
Amarrar: Mütroln / Ñayfun / Ñaypin / Trapeln / Trarin / Üpemen / Ñailin / Naipin / Trarün / (En algo) Trapeltëkun / (Corto y fuerte) Mëkëdn / Mëkëdtrapeln / Mëkëdún.
Amarse: (Recíprocamente) Poyewn.
Ambar: (Sust.) Mélame / Méyene.
Ambas: Chaq / Üiaq.
Ambos: Chak / Üyak / Chaq / Üiaq.
Amenazar: Añeln / Añeltun.
Amiga: Weñui.
Amigo: Weñui / Wenüi / (Cuando han intercambiado regalos) Trafkin / (Que ayuda) Inka / Ingka.
Amigos: (Entre sí) Wenüiwen / (Por regalos) Trafkin / (Por regalos de corderos) Konchotun.
Amistad: Wenüikan.
Amistar: Weñüikënun.
Amontonado: Trumawkelen / (Adj.) Wëtrun / (Estar) Trumaukëlen / Futrulkëlen.
Amontonar: Trumawkenun / Trumakënun / Wirkoln.
Amor: Ayewün / Ayün.
Amplio: Ingaf.
Ancas: Mangkadyen.
Ancho: (Adj.) Fütharume / Fúchárume / Fuchárume.
Anciana: Kushe / Kushe domo / Kude.
Anciano: Chrerri / Fütha / Fütha wentru / Fücha / (Muy) Kuyfi / Laufi.
Andar: Amon / Amun / (Rodando) Imelkantun / Imelkyawn / (Bamboleando) Kelüyawn / Kélüiawn / (En un solo pie) Küntrotun / Kütrotun / (Dando vueltas y rodeos) Ngeñungeñutyawn / (Saltando) Chongkatuiawn / (En libertad) Meñalkiawn / (Apurado) Yayun / (Perdido) Ñuiawn / (En tal asunto) Migan.
Angosto: Ngef / Pichirume / (Muy) Nguëf.
Angostura: (Sust.) Trafme / (Ref. a un camino) Üped.
Angustiarse: Fiñmawn / Fiñmaun.
Anhelar: (Algo) Weñangütun / Weñengütunien.
Anidar: (A alguien) Dañeln.
Anidarse: (Hacer un nido) Dañen.
Anillo: Ywëlkuq.
Animal: Culliñ / Kulliñ / Kullin / (Cualquiera que produzca daños a la siembra) Üñfe / Üñuma.
Animales: Kulliñ.
Animar: Yafüln / Yafülkëkun.
Aniquilar: Pëshamn.
Ano: Ngechiwe / (Sust.) Nguechiwe.
Anoche: (Adv.) Trafuya.
Anochecer: Punman / Punn / Trafuyañman / Trafuyeñman.
Ansiar: (Algo) Nganguen / Nganguefenguen.
Ansioso: (Estar) Ngangen / Ngangefengen.
Anteanoche: Feltrafuya / Fëltrafuya.
Anteayer: Epunum.
Antemano: Wema.
Antepasados: Kuyfiche / (De una familia o persona) Mütrem / Mü trem / (Mis..) Ñi pu tremen / (Míticos) Antüpainko.
Antes: (Adv) Kuyfi / Kuifi / Kulfi.
Antiguamente: (Adv) Kuyfi / Kuifi.
Antiguo: Kuyfi / Laufi.
Antojo: Apill.
Antorcha: Küde.
Anudar: Peronen / Përonn.
Anzuelo: Cùlí / Küly / Küli.
Añadidura: Pëñam / Yopëñ / (Adj, por..) Pëñam.
Añadir: Peñamtun / Puwemen / Peñamtun / Yomn / Yomtun.
Añejo: (Adj.) Wintu.
Año: Tripantü / Tripantu / (El próx. pasado o futuro) Kamel / Kámel / (Crudo) Wentrutripantu.
Apacentar: Ütaln.
Apacible: Tüng / Ñochiduamlen / Ñochiduamkëlen / (Estar) Llakolen / Llakólen.
Apaciguar: Lladkümtun.
Apaciguarse: Lladkümtun.
Apagar: Chongemen / Chonguëmn.
Apagarse: Chongn.
Apaleado: (Ser) Kuyáfkëtuyen / Kuyáfkëteyen.
Apalear: Trepun / Trawawn.
Aparecer: Weln.
Apartado: Wichul.
Apartar: Kiñepeleknun / Pëntüln / Pentüln / (La vista ante alguien) Kákintu kenun.
Apartarse: Pentün.
Aparte: (Adj, adv.) Wichu / (Adv, uno por uno) Wichuke.
Apellido: Künga.
Apelmazar: Lëtrumn / Lëtrün
Apéndice: (Del intestino) Chümpun.
Apesadumbrado: Kutran duamkëlen.
Apetecer: Illun.
Apetecible: (Adj.) Illufal.
Apetito: Llipün.
Aplastado: Chaped / Chapëd.
Aplastar: Ngetralün / Trañman / Nguëtralün / Nguëtrálün / (Algo entre dos objetos duros) Mëlafman.
Aplastarse: Trañman.
Aplicar: Traiaitëkun.
Apolillado: Pirutungen / Pirutun nguen / Purutun nguen.
Apolvillado: (Adj) Kothüu / Kodüu.
Aporcar: (Papas, legumbres) Dapillman.
Aporrear: Trëpun / Trawawn.
Apostador: Kudefe.
Apostar: Rann / (En carreras) Kuden.
Apoyar: Shechun / Dechun.
Apoyo: Fëtaluwn.
Apreciable: (Adj.) Shakin / Rakin.
Apreciar: Poyen / Shakin / Rakin.
Aprehender: Tun / Nün.
Apremiar: Ngeñikan / Përëmn / Ngueñikan / Peremen / (A alguien con insistencia) Reyen.
Aprender: Kimen / Kimn / (De memoria) Kimkuntun / Kimkimtun.
Apresuradamente: (Adv) Ngeñika / Ngueñika.
Apresurar: Ngeñikaln / Matukain / Matukaln / Matumatukaln / (Algo con insistencia) Awewn / Trüftun.
Apresurarse: Awewn / Matukeln / Matumatukeln.
Apretado: Úküfkë / (Estar) Üküfkelen / Uküfkëlen.
Apretador: (Sust.) Nguëréwe.
Apretar: Füin / Ngetraftrapemen / (Con correas, lazos) Füyemn / (Con Voqui, enmaderado de casa nueva) Üfn / Üfin / Üfün / (Con cordel y amarras) Üpëmn / Füyëmn.
Apto: Kümen.
Apuesta: (Sust.) Ran.
Apuntalar: Shechun / Dechun
Apuntar: Küllin / Yunguëmn / Yugëmn.
Apuñalar: Chüngar këtuyen.
Apuradamente: Matuke / Mutukechi / Matumatuke / Matumatukechi.
Apurar: Peremen / Matukain / Matukaln / Matumatukaln / Përëmn.
Apurarse: Matukeln / Trütun.
Apuro: (Estar en...) Ngueñiatukëlen.
Aquí: Mamo / Faw / Famew / Tefamew / Tüfamew / Tefámeu / Fau / Fameu / Fa / Meu / (Morf. verb.) Pa.
Arado: Ketra / (Sust.) Ketran.
Araña: Lalén / Naynay.
Arar: Caicün / Ketran / Larn / Maypun / Maipun.
Araucaria: Pewen / Peweñ.
Arbol: Mamëll / Mamüll / Mamill / (Grande) Aliwen / (Cuando se cae) Larn / (Sagrado símbolo del Machi) Rewe.
Arbusto: Retron / Rëtron / (Mortífero, palo de brujo) Latúe / Latuwe.
Arbustos: Chaura / Charwa.
Arcilla: Rak.
Arco: (Iris) Relmu / Relmü / Wepüll / (De flechas) Chemfelwe / Chufülwe.
Arder: Lefkelen / Lefn / Üin / Lëfn / Lefkëlen.
Ardid: Trürëm dëgu.
Ardides: (Armar) Trürém eldëngun.
Ardiendo: (Estar) Uinkelen / Üikélen.
Ardiente: Üinkelen.
Arena: Corel / Kuyem / Kuyëm / Kuyüm.
Arengar: Konakonatuln.
Argentinos: (Puelches) Puiwa.
Aritos: Chaway.
Arma: (Sust.) Newen / (De fuego) Tralka.
Armada: Newen.
Aros: Chawai / Chawaitu / Chawal.
Arraigado: (Adj) Folilwukelen / (Estar) Folil uukëlden.
Arraigar: Foliln.
Arraigarse: (En algún lugar) Foliln.
Arrancar: Kachamentun / Kacharnentun / (Algo con los dientes) Üngarn / (De raíz) Ñothün / Ñothünetün / Ñodün / Ñodünentuün / (El pasto con sus raíces) Ngedun / Ngedunentun / Nguedünentun / (Las cejas) Ngeditun / Nguedintun / (Pasto, pelo) Kalpúdün.
Arrastrar: Winguëdn.
Arrastrarse: (Por la tierra) Winguëdkiawn.
Arrayan: Ketri / Këtri / Kolli-maméll.
Arrear: Kechan / (Para afuera) Yafentun.
Arrebatar: Mëntun.
Arrebozarse: Nguënuftëkuwn / Nguënuftun.
Arreglado: Ath / Ad üi / Ad / Aden / Aña nguen.
Arreglar: Kümetun / Adtekun / Athtekun / (Un asunto) Norkenun / Norkënun / Norn / Normen.
Arreglarse: Pepikawün / (Dos pers. Desavenidas) Adeluwn.
Arrendar: Aretun.
Arrepentirse: Katrüdwamen / Katrüduamn / Weñóduamn / Weñóduamtun.
Arriba: Huenu / Wetetu / Wete / Weche / Wenu / Wentu / Wetu / Witrakonn / (Estar) Wenulen.
Arriendo: (Tomar en) Aretun.
Arriesgado: (Adj.) Ran.
Arrimado: Rekülkelen / Rekültulen / Rekülkëlen / Rekúltulen.
Arrimar: Rekülkenun / Rekülkënun.
Arrimarse: Rekülkënuwn.
Arrinconar: Ngiyontekun / Nguióntëkun.
Arrodillarse: Lukulnakn / Llellipulen / Lukulnaqn / Lukunaqn / (Adv) Lukutu.
Arrollado: (Adj.) Wëllon / Ollon.
Arrollar: Wëllon / Ollon.
Arroyo: Mangiñ / Manguiñ.
Arruga: Trono / Doñu / Soñu.
Arrugado: Doñulen / Shoñülen.
Arrugar: Tronokünun.
Arrugarse: Tronon / Soñükünuun.
Arruinar: Teifun.
Arruinarse: Teyfunaken / Teifun.
Arrullar: (A un niño para que duerma) Shikukeñn.
Artesano: Kamañ.
Articulación: Troy / Troi.
Asa: Tupeyüm / Tunguepeyüm / Nüpeyüm / Ñupeyüm / Tupeyúm / (De taza) Pilun.
Asado: (Sust.) Canca / Kangkan / Kanka / (Adj.) Kuche / Küchen / Kuen.
Asador: Kankawe / (Sust.) Kangkawe.
Asaltar: Müntun / Müntunentun.
Asar: Kankan / Kuchen / Kuen / Kangkan / (Maíz) Küchen / (Papas) Ünun.
Asentaderas: Añüwe.
Aseo: Aiviñ.
Asesino: Langümchefe / Languëmchefe.
Asfixiado: (Estar) Trëfn / Trefün.
Asfixiarse: Kefn / Kefün / Trefün / Kéin / Këfkefü / Këfiwn.
Así: (Adv) Femgechi / Vam / Felle may / (Adj.) Femnguechi / Fam / Famkechi / Fem / Femn / Femkechi / (Es) Feyürke mai / Itrolle ka / Itróle ka / (Adv, así no más) Müten / (Cómo) Keyü.
Asiento: Wanku / (El..) Anütuwe.
Asociarse: Trafkonen / Trafkonn.
Aspecto: Ad / A d / (Cuidar el..) Athn / Athngen.
Aspirar: Neyüntekun / Neyüntëkun.
Asquear: ünun.
Asqueroso: Ükaipue.
Astilla: Démillko / Dümillko / Shimillko / Simillko.
Astillar: (Hacer astillas) Pellüfün / Pëllüfün.
Astucia: Ngenén / Nguënén.
Asunto: Dungu / Dëgu / Dëngu.
Asustar: Trupefeln / Trupefüln / Trupëfein / Trupefüin / (A alguien) Llükalkan.
Asustarse: Trepen / Trupefün.
Atacar: Lefkontun / Lefwetun / (Repentinamente) Malotun / Malokontun / Maloñman.
Atado: Ketrüng / Kechung / Trapel / Trarin / (Sust.) Trarün / Këchung / Këtrüng / Këtrün / (De yerbas) Konka / Kongka / (Algas) Ngeño / Nguëño.
Atajar: Katrün / Ñayfun / Ñaypin.
Ataque: (Repentino) Malon.
Atar: Ñailin / Naipin / Trapeln / Trarin / Üpemen / Trarün.
Atemorizar: Yamn / Yañn.
Atención: (Prestar) Allkünoir / Allkütun.
Atentamente: (Adj.) Nguenduam / (Adv) Ngendwam.
Atentar: Shumpátun.
Atinar: (Con algo) Leqn / (A dar en el blanco) Reñman.
Atizar: (El fuego) Maipilltëkun.
Atletismo: (Carreras) Notulefn.
Atmósfera: Neyenmapu / Senchu.
Atorarse: Trefün.
Atorársele: (Algo en la garganta) Mërin.
Atormentar: Kütrankan.
Atracado: (Estar) Uküfkëlen.
Atrapar: Ñum.
Atrás: Vuri / Furi / (Adv, de…) Furi.
Atrasadamente: Iñangue / Iñangui / Iñanguechi.
Atrasado: Iñalen.
Atrasar: Iñanl.
Atrasarse: Iñakëlen.
Atravesado: (Adj.) Kakül.
Atravesar: Kaküln / Kakeln.
Atribuir: (Algo a alguien) Troin.
Atrincar: Mëkëdn / Mëkëdtrapeln / Mëkëdún.
Atrincherarse: Rengaluwun / Rëngaluw / Rüngaun.
Aturdir: Uyüln.
Aturdirse: Uyün / Uyüluun.
Aumentar: Füthaln / Fücháln / Kënun / Fücháin / Yéñpramen / Yénpramen / Yifümn.
Aún: Cütu / Kenü / Kei / Keyü / (Adv) Petu.
Aurora: Uñ.
Autóctono: Mapuche / Mapunche.
Automedicarse: Lawenen.
Autoridad: (Religiosa) Ngenpin.
Avanzar: Amun / (Algo) Tuwëln.
Avaro: Reküfe.
Ave: Üñëm / (Negra marina) Yeku / (Nadadora, zambullidora) Huala / Wala / Gualda / Guala.
Avellana: (Sust.) Nguefü.
Avellano: (Bot, Arbol) Ngefü / Nguefü.
Avena: Kawella winka / Winkawella.
Avenida: Manguiñ.
Aventar: Pichuln / (La cosecha) Pichulconguin.
Avergonzar: Yewellkan.
Avergonzarse: Yeweln.
Averiguar: (Algo) Ináramtun.
Avestruz: Choike / Cheuke.
Avisado: (Estar) Peútulen.
Avispar: Diumeñ.
Avistar: Penge.
Ayer: Afantü / Huya / Úya / Uiya.
Ayudante: Inka / Kellu / Külla / Ingka / Wenüi.
Ayudar: Kellun / Kelluntekun / Inkan / Ingkan / Ingkañpen.
Ayudarle: (En algo) Kellun / Kelluntékun.
Ayunar: Relihuen / Ngeñüutun / Nguëñüutun.
Azotar: Wirafkanentun / (Con correas, rebenque) Kuyafn / Kuyáftun / Kuyáfn / (Con varillas) Wimakëtuyen / Wimakëtyen / Mamülyun.
Azul: kallfü / Kallvü.
Azulado: Kallfün.

B
Babas: Ülwi.
Babear: Ülwin.
Bailar: Pùrun / (Alrededor de algo) Peruñman / Përuñman / Pürun.
Bailarín: Perunfe / (Adj.) Përufe.
Baile: Perun / (Sust.) Perün / (Ritual) Loncomeu.
Bajamar: Kontun / Arken / Arkenn / Arkün.
Bajar: Nakn / Nakmen / Naqn / Nagn / Naqmën / Naqman / (Algo) Nakemen / Naqëmn / Nakëmn.
Bajo: Pichi pùra / (Terreno) Wauentu / Wawentu / (El..) Wau.
Balancearse: Ngeikülün / Ngueikülün.
Balar: (De las ovejas) Memen / Memekan / Memekün / Memekan.
Balbuceante: Këfëll.
Balear: Tralkatun.
Ballena: Yene.
Balsa: Tangi / Tangui / Nontuwe.
Balsear: Noln / Tanguitun / (Una pers.) Nontun / (Ir a...) Nolmen.
Balseo: (Lugar de..) Nontuwe.
Balsero: Nontufe.
Bandadas: (Irse en...) Lumpuamun.
Bandurria: (Ave) Raki.
Banquete: Ilelkawn / Ileluwn / Ileluwun.
Bañar: (A otra pers) Meñekln / Müñetuln.
Bañarse: Meñen / Müñetun / Mëñekn / Mëñétun.
Baño: Meñe / Müñe.
Bar: Pütupeyüm.
Barba: Ketre / Payun / Payum / (Hacer la..) Payuntun.
Barbas: (Las) Ketrepayun / (De los arboles) Kañunmamëll / (Vegetales) Perkiñ / Pedkiñ.
Barbechar: Wirilun / Wirilün.
Barbecho: Maipú / Mapu / Wiri-lünmapu.
Barrer: Lepün / Lépün / Lépünentun / (Costantemente, con ahínco) Lëpülepünguen.
Barreta: Kalla / Kallapañilwe.
Barrial: Chapa.
Barriga: (Sust.) Pütra / Huata / Guata.
Barro: Chapad / Chapa / Fotra / Pele.
Bastante: Fentren / Feykülen / Rume.
Bastar: Feykan / Fein / Feikan.
Bastón: Retrüpeyüm.
Batirse: Weichan.
Bautizar: Üieln / Üieltun.
Beba: Llushupéñenñ wëpenen.
Bebé: Llusu / Llusupeñeñ / Moyolpëñeñ.
Bebedero: (Sust.) Pëtokopeyüm / Pëtowe / Pütowe.
Bebedor: (Sust.) Pütufe.
Beber: Putun / Pütun / Ofüln / (Vino) Putun / (Agua) Pëtokon.
Bebida: (Chicha) Pülku.
Belleza: Ad-ngüen.
Bella: Athn / Athngen.
Bello: Aifiñ / Ath / Athn / Athngen.
Beneficio: (Propio) Lel.
Benevolencia: (Sust, con..) Poyekechi / Ayüun nguen / Poyénkechi.
Benevolentemente: (Adv) Poyekechi.
Beso: Chravuùn.
Bestia: (De carga) Chechëm peye / Chechümpeye.
Bichos: (Que dañan sembrados) Üñfe / Üñuma.
Bien: (Adv.) Küme / Cüme / Feley / Müná / Mëná / (Sust, valor) Kullin / Kulliñ / (Hecho) Féulallenga / Féulalle na / Féulallechi.
Bienes: Wéshakelu.
Bienestar: Kümelen / Kümelkalen / Pepilenlu.
Bienhechor: Kümelkafe.
Bilis: Ütrum.
Blanco: Fig / Lik / (Adv. Adj.) Liq / Lüq / Lig / (Hombre) Huinca / (Y negro alternados en un bordado) Pürül.
Blandir: Wifüyün.
Blando: Ngefath / Nguëfad / Ngëfash.
Blanquesino: Likn / Liqn.
Boca: Nülapeyüm / (Anat.) Wën.
Bocado: Ünan.
Bogador: Kawefe.
Bola: Monko / Mongko / Mongkol / (De Chueca) Pali.
Boldo: (Bot.) Folo / Foldo.
Boleador: Lëkai.
Boleadora: Laque.
Bolsa: (De cuero) Yapaq / (De ubre) Trongtrong.
Bolsita: (De ubre) Trongtrong.
Bondad: Küme nguen / Kümepiuke / (Con) Poyekechi / Poyénkechi.
Bondadosamente: (Adv) Poyekechi.
Bondadoso: (Adj.) Poyekechi / Poyénkechi / (Bien intencionado) Kümedwamngen
Bonito: Ad-aden / Aiviñ / Aifiñ / Ad / Aden / Aña nguen / (Adj.) Tutélu / (Ser) Túten / And / Adkëlen / Adnguen / (Nombre) Ad üi.
Boquiabierto: (Estar con la boca abierta) Ülalen.
Bordadora: Ñëmikafe / Ñëmife.
Bordados: (Sust.) Ñëmin.
Bordar: Ñumican / Ñemin / Ñumikan.
Borde: Üpül / Upülüpül / Üpel / Üllüf / (Del vestido) Iwall / Iwal / (De una construcción) Üllef / (Poner, dejar en el…) Inalkënun.
Borrachera: Kawiñ / (Sust) Ngollin.
Borracho: (Adj) Ngollin / Ngolin / Ngollife.
Borrar: Ñamemen / Ñamëmn.
Borrarse: Ñamn.
Borrasca: Kunguma.
Bosque: Lemu / (De canelo) Foyentu.
Bosta: Mé / (De caballo) Mékawellu / (De vaca) Méwaka.
Bramido: (Del viento) Würwún / Würwúün / Würwúrn / Würwürün.
Bravo: (Adj.) Cheuùl / Nowü / Nowel / Noü.
Braza: Nevcü / Ailen / Aileñ.
Brazado: Pañu.
Brazas: Ailen / Aileñ.
Brazo: Lipang.
Breve: Pichitu.
Brillante: Wilëf.
Brillar: Lüfkümen / Wilëfn / Wilëfün / Lüfkümn.
Brincar: Chongkan / Chongkatun / Rüngkün / (Caminando) Chefküiawn.
Brinco: Chonga / Rüngkü.
Brincos: (Andar a...) Chongkatuiawn / (Irse dando..) Chongkatuamun.
Brindar: Llaqn / Llaqpan.
Brindis: Llagpai.
Brisa: Pichicürùv.
Brizna: Pichiquelu.
Broma: Vucheu.
Bronce: Chod pañilwe.
Broncearse: Lëfün.
Brotar: Llekn / Pewün.
Brote: Kalla / Kallwe / Choyü.
Bruja: Kalku.
Brujería: Kalkutun.
Brujo: Kalku.
Buenas: (Noticias) Küme dungu.
Bueno: (Ser) Cümen / Kümen / (Adj.) Küme / (Hallar bueno un asunto) Kümentun / Adtun / Adentun.
Buenos: (Días) Marimari / Maimai.
Buey: Mansun / Manshun.
Búho: Konkong / Kongkong.
Bulto: Ketrüng / (Sust.) Këtrün / Këtrüng / Yewen.
Burla: Ayetuchen.
Burlar: (A alguien) Ayetun / Inarumen.
Burlarse: (De alguien) Ayetun.
Burlesco: Ayekafe.
Burlón: Ayetuchefe.
Buscar: Kintun / (Leña) Mamülln / (Sustento) Kintukawn / (Trabajo) Nguillafaluun / (Alimento) Wüfkün / Wifkün.

C
Cabal: Trür.
Cabalgando: (Adv) Kawellutu / Kawellunuu.
Cabalgar: Kawelltun / Kawellutun.
Caballete: (Del techo Mapuche) Kuikuipangui / Kuikuiruca.
Caballo: Kawellu / Kawell.
Cabalmente: (Adv.) Trür.
Cabecear: Mülchongn / Chongkütun.
Cabecera: (Sust.) Metrül / (Usar algo como..) Metrülkënun.
Cabello: Lonko / Longko.
Cabellos: Longko.
Caber: Feykon / Feikonn / Trafn / (Aquí) Trafpan.
Cabeza: Lonko / Longko.
Cacarear: Chachakün.
Cachimba: Kitra.
Cacho: Mëta.
Cachorro: (De puma) Panküll
Cacique: Gülmen / Longko / (En tiempos de guerra) Toki / (En tiempos de paz) Ülmen.
Cada: Ke / (Día) Mollkiñeantü / (Cada uno) Calli-calli / (Dos) Epuke / (Tres) Külake.
Cadaver: La / Lá.
Caderas: Lengli / Rüyün / Trutre / Lëngli.
Caer: Chran'n / Fulinaqn / (Llevando algo) Tranyen / (Ref. a objeto) Llankün / Llangkün / (En ruina) Teifunaqn / (De cara) Mëllodnaqn / Mëlléngnaqn.
Caerse: Tranün / Tranen / Trann / (Arboles) Larn / Larün / (De espaldas) Paillamaken / Pailanagn / (Flores y hojas) Chongrayenn / Chomün / Llangkorayenn / (Frutas) Llangkon.
Caersele: (A uno algo) Llankümen / Nakman.
Caído: Ñamkëlen.
Caja: Kultrung / Ralikultrung.
Calabaza: Wada.
Calcañar: Rüngkoinamun.
Calculador: (Adj.) Rafike.
Calcular: Rakin.
Calculo: Rakin.
Caldeado: (Adj.) Kofilñ.
Caldear: (Metales) Kofilln / Kofilman / Kofilmn / Lofilñn.
Caldearse: Lefün / Lëfün.
Caldo: Korü.
Calentar: Eñumaln / (Agua) Eñumalnko.
Calentarse: Eñumtun / (La piel) Lefün.
Cálido: Ali.
Caliente: Are / (Adj.) Eñum / (Muy) Ali.
Callado: Ñom.
Callampa: (Bot.) Këtrawa.
Calma: (Absoluta de clima o mar) Üdwe / (Haber) Ñükun.
Calmar: Llakoln.
Calmarse: Llakon.
Calor: Are / Ali-are / Aré / (De verano) Antünguen.
Calumnia: Trürem dëngu.
Calvicie: Lawemen.
Calvo: Lauün / Lawlaw / (Adj.) Lawlau / (Ponerse) Lawn.
Calzado: Trañu / Tranu.
Cama: Cachuitu / Kawitu / Ngütantu / (Sust.) Ngëtantu / Nguëtantu / (Hacer la…) Ngëtantun / Nguëtantuln.
Camaron: (De esteros) Sanglúe / Shaqllu / Dakllu / Daqllu / (De las vegas) Masheu / Madeu.
Cambiada: Kanguentun / Kangueitun.
Cambiar: Welukan / Welukënun / (De opinion) Katrüduamn / Katrüdwamen / Kadwamen / Kadwamtun / Káduamtun.
Cambiarse: Welukënuwn.
Cambio: Trafkintu.
Caminando: (Verb) Namuntu / Namuntun.
Caminito: Pichirüpù.
Camino: Rüpù / Repü / Rüpü / Rëpü / (Hacer un..) Rëpüln.
Campanilla: (Anat.) Méta.
Campo: Huechimapu / Lelfün.
Canal: Lol.
Canalizar: (Hacer un canal) Ngakan.
Canas: Trüren / Trüren.
Canasta: Cúlco / Külko.
Canastilla: Külko.
Cancha: (De Chueca) Paliwe.
Canchalagua: Kachánlawen.
Canción: Gül / Ül.
Candelilla: Küde mallu.
Canelo: (Bot.) Foike.
Canjear: Eluwn.
Canoa: Wampo / Wampu.
Cans: Ayar.
Cansado: (Muy) Trellfun.
Cansar: Ürküln / Afeln / Afein.
Cansarse: Ürkün / (De algo) Afeln uwn.
Cantar: Güln / Ülkantun / (Con emoción) Eÿutun / (Pájaros) Dëngun.
Cántaro: Metawe / Metakwe.
Cántaros: (Rituales del Ngullatún, con doce remedios místicos) Mari epu llawen / Lawen / Maréupull.
Canticos: Traipi.
Cantina: Pütupeyüm.
Canto: Üllüf / Üllef / Üpül / Ül / (De pájaros) Dëngun / Düngun.
Caña: Küla / Fochañ / Foron.
Cañuto: Pingko / (Beber con) Pingkotun.
Capa: Ikella / Ikülla / Ikëlla.
Capacidad: (Para levantar peso) Lemen.
Capaz: Pepiluukëlen / Pepiluwn.
Capitanejo: Inalonco.
Capítulo: Troy.
Cara: Ange / Angue / Ad.
Caracoles: (De mar comestibles) Chomëllko.
Caramba!: (Interj.) ¡Fotr! / (Ay...) ¡Ewen fotr!
Carbón: (Sust.) Kuyul / (De piedra) Kuyulkura.
Carbonero: Kuyulkamañ.
Carcomido: Pirutun nguen / Purutun nguen.
Cardo: Troltro.
Carga: Chechüm / (Sust.) Chechëm.
Cargar: Chechüumen / Chechëmn / Chechümn / (Al hombro) Panün.
Cariño: Dwam.
Cariñosamente: Poyetun.
Carmenar: Wiñudün.
Carne: (Sust.) Ilo / (Del cuerpo) Fën / (Seca) Charki / Anguim.
Carnero: Weke.
Carrera: Nótulefn / Lefleftun.
Carrillos: Paftraangue.
Carrizo: (Bot.) Rangkül.
Carta: Chillka.
Casa: Ruca / Ruka / (Antigua, de forma cónica) Kata / (Construir una..) Rukaln / Rukañman / Rukan / (De un forastero) Witran.
Casada: Fetangen / Fëtanguen.
Casado: Kurengen / Kurenguen / Fëtanguen.
Casados: Kurewen.
Cascada: Trayken / Trayen / Traiqen.
Cáscara: Trolef / Trölef / Trawa / (De roble) Kungu.
Casco: Wili / Trelëf / Trëlëf.
Casi: (Adv.) Epe / Epekechi / (Casi no) Nguellu / Nguelluke / Nguellukechi.
Casita: Shuka.
Caso: (Adv.) Wif.
Castigar: Kewan / Kewatun / Kuyafn / Naln / Ulelü / Wirafn / Wirafün.
Casualidad: (Por) Atho / Ado / Adno.
Casualmente: Atho / Ado / Adno.
Cataratas: (Oculares) Trirka.
Catre: Kawitu / Ngütantu.
Cauce: Wauwawn.
Caudal: Kullin / Kulliñ.
Causar: (Risa) Ayen / (Penas) Awün.
Cautivar: Nütun.
Cautivo: Nütu.
Cauto: Kuñültulen / Kuñiutulen.
Cavar: Rengan / Rëngan / (Con azadón) Kaikün.
Cazador: Tralkatufe.
Cebada: Kawella.
Cebolleta: Koifüñ.
Cedazo: Chiñidwe.
Ceder: Wëltëkun / (El paso) Rulpan.
Cegarse: Llumüden / Traumen / Llumüdn.
Cejas: Ngedin / (Sust.) Dëñiñ / Nedin / Nguedin.
Celar: (Las mujeres entre sí) Mërituwn.
Celebración: Kawiñtun.
Celebrar: Entun / Nentun / Witrañpramn / Itrañpramn / (Algo a alguien) Përamyen.
Celo: Koden.
Celos: (Fem.) Mërilen / Mëritun / (Anim.) Yayün / Nangkan.
Celosa: (Adj.) Mëritufe / Müritufe / Mëri / (Fem, estar) Mürilen.
Cementerio: Eltuhue / (Sust.) Püllil.
Ceniciento: (Adj.) Kasu / Kadü / Kashü.
Cénit: (Sust) Rangiñwenu / Ranguiñwenu.
Ceniza: Kothüu / Trufken.
Cenizas: (Reducirse a) Trufkelewen / Trufkentun / Trufkenkëlewen.
Cepillar: Kafedün / Kafürn.
Cera: (Sust.) Iwiñmishki / (De los oídos) Fidpilun.
Cerámica: (Hacer) Widün.
Ceramista: Widufë.
Cerca: (Adv) Llekü / Pellé / Pëllé / Lleküñma / (Adv, a poca distancia) Pichipu / (De…,prep) Ina / (Prep, menor cercanía que “ina”) Pülle.
Cercanía: (Prep) Ina / (Sust.) Iná / Inau / (De un lugar) Ollon.
Cercano: Fel / Fël / Llekülen / (Lugar) Pichi mapulen.
Cercar: Walloñman / Malaln / Wallotun / Malalman / Malaltecun / Malaltekun / (Con estacas) Ünkoln.
Cerciorarse: Mupinmupilkawn.
Cerco: Malal / (De arboles volteados) Trantúntëku.
Cerebro: Müllo / Mëllo.
Ceremonia: (Rogativa) Ngillatun.
Cerner: Chiñidn / Chiñüdn.
Cernícalo: (Ave) Këlilke / Këlikëli / Këlengkëleng.
Cernidor: Chiñidwe.
Cerrados: (Tener los ojos) Omiñomiñnen.
Cerro: Calel / Wingkul / Mawida.
Cerumen: Fidpilun.
Cesar: Rupan.
Cesta: Chaiwe / Chaituwe.
Chacra: Llodkéñ mapu.
Chal: Ükülla.
Chamuscar: Kuipëdn / Kuipëln.
Chancho: (Su gruñido) Würwün / Würwüün / Würwürn / Würwürün
Chaparrón: Pedculmaun.
Charco: (Sust.) Pùllau / Dawüll / Dawüll ko.
Charlar: Dùngun.
Charlatán: Alùpinve.
Charquear: Anguimn / Charkin / Charkitun.
Charqui: Anguim.
Chasquear: Trofntropémn / Trofntropëmn.
Chasquido: Trofn.
Chato: Chapëd / Chaped.
Chercán: (Ave) Chedkeñ.
Chicha: Pülku / (Hacer..) Pülkun / (De maíz, trigo o cebada) Mudai / Mushai / Muska.
Chicharra: Afülkelleñfe / Shëlle / Sëlle / Sülle / Dille / Chikill.
Chico: (Adj.) Pichi / Pëchi / Püchi / Pütrü / Pichin.
Chicos: Pichike.
Chileno: Nguluche / Ngllche.
Chisme: Piamdùngu.
Chispa: Petiwi / Petwikütral / Pëtuikütral / Pëtiwi.
Chispear: Pëten.
Chisporrotear: Trüwn.
Chivo: Chifu.
Choclo: Carühua / Karüwá / Karüuwa / Karüwa / (Asado) Kuchen uwa / Küchen uwa / Kuchenüwa.
Choza: Ruka.
Chueca: (Juego) Palin.
Chupar: Fochidün / Fochüdün
Chupon: Kaí / (Bot, Planta y fruto) Nüyü.
Churrasco: Chranacu.
Chusma: Huedaqueche.
Chuzo: Kalla / Kallapañilwe.
Cicatero: Rëku / Rëküfe.
Cicatriz: (Sust.) Añken.
Cicatrizarse: Trafn.
Ciego: Llumü / Trawma / Trauma / (sust.) Pelonulu.
Cielo: Huenu / Wenu.
Cien: Pataka.
Ciénaga: Wengko.
Ciencia: Kimn / Kimlu.
Cierto: (Dia) Chumeluën antü.
Cigarra: Afülkelleñfe / Shëlle / Sëlle / Sülle / Dille / Chikill.
Cigarrillo: Petrem.
Cinco: Kechu.
Cinta: (En el pelo) Ngetrowe / Nguetrowe.
Cintas: (Para el pelo de las niñas) Perkiñ / Pedkiñ.
Cinturón: Trariwe / Trarüwe / Trarütuwe.
Circular: Trünkay / Chügkëd / Chüngker / Chüngküd / Chüngkür / Trüngkai / Trongkai.
Círculo: Mongko / Mongkol.
Ciudad: (Sust.) Waría / Kara / Traiguén.
Civilizarse: Wingkawn / Winkawn.
Cizaña: Kamcha.
Clara: (Del huevo) Likuram / Liqkuram.
Claridad: Pelo.
Claro: Ailiñ / Lik / (Adv, Adj.) Liq / Lüq / Lig / (Adj.- ser claro y manifiesto) Chañalen / Pelongen / Pelonguen / Tranálen / Tranalen / (Adv) Pelontu / Pelomtu.
Clase: Trokiñ.
Clavar: (Estacas) Üngkoln.
Clavarse: (Algo al pisar) Rekafün / Rëkafün / (Espinas) Wayuntun.
Clima: Wenu.
Clueco: Llëpañ.
Coagularse: Trüngkün.
Cobija: (Sust.) Ültu.
Cobijar: Ültuln.
Cobijarse: Ültuluwn.
Cobrar: Ramtun.
Cocear: (Anim.) Mangkün.
Cocer: Afumün / Afün / Afüln / Afümn / (Sin sal) Pizkun / Pidkun.
Cocido: Afün / (Sin sal) Pizku / Pidku / Pishku.
Codiciar: Ngangen / Ngangefengen.
Codicioso: Ngangefe / Nganguefe / Ngangueufe.
Coger: Nün / Ñemün / Tun / Ñemünkepin / Ñëmin / Ñëmün / Ñëminkepin / (Con trampa) Wachin.
Cogote: Topel.
Coincidente: (Adv.) Trafme.
Coincidir: Kiñentrürkalen / Trafn / Kiñentrürn / Kiñentrürkëlen.
Cojear: Kütrotun / Küntron.
Cojo: (Adj.) Küntro / (Estar) Lenglin.
Cola: Kelen / Këlen.
Colaborador: (Sust.) Kelluwen.
Colador: Chaiwe / Chaituwe.
Colar: Chaitun.
Colchar: damin.
Colegial: Chillkatufe.
Colgadero: (De ollas) Pëltrüwe challa / (Puesto sobre el fogón) Peltrünwe.
Colgado: Pëltrün / Pëltrükënun.
Colgajo: (De maíz) Wütrün üwa.
Colgantes: (Fem, joyas) Pëñpëñel.
Colgar: Peltrün / Pëltrün / Pëltrükënun / (Del cuello) Kelkaytekun / Këlkaitëkun.
Coligarse: Wichan / Wichaln / Wichawn.
Collar: Cúlcai / Kelkay / Traripel / Trarüpel / Këlkai.
Colmado: (Adj.) Nuimen.
Colmar: Nuimeln.
Colocar: Tekun / Tëkun / (Algo enfrente) Puñmakenun / Puñmakënun / (Atravesado) Kakülkënun / Kakül / Kënun.
Color: Ad / A d / Wirin.
Colorado: Kelü / Kelün / Kelú / (Oscuro) Kurü kelü.
Colorante: Kelülwe.
Columpiar: Piuchillkantun.
Comandante: Ñithol.
Combatir: Kayñetun.
Comenzar: Ñitholn / Tuweln / Tuwun.
Comer: In / (Carne) Ilon / Ilotun / (Pan) Kofketun / (Papa) Poñitun / (Pescado) Challwatun / (Harina tostada) Mürketun / (Sin sal) Pidkutun.
Comerciante: (Sust.) Ngillankafe / Nguillakafe.
Comezón: Üna / (Tener) Ünan / Ünatun / Únatun / Ñikëdün.
Comida: Iyael / Ilelkawn / Ileluwun / Ileluwn.
Comienzo: Ñitholpeyüm.
Como: Reke / Keyü / (Ser como) Rekelen.
Cómo?: Chum? / Chumwechi am? / (Estar?) Chulmen? / (Será al cosa?) Chumlepeichi mai? / (Es?) Chumnguen?.
Compañera: Weñui.
Compañero: Canai / Ingka / Wenüi / Ingka.
Compartir: (Un vaso) Llakn.
Compasión: (Adj) Ferenechen / Ferenelemen / Fërénechen / Fërénelëmn / (Tener) Kütrandwamen.
Compensar: Mañumen / Mañumtun.
Complaciente: Puwenfaln / Puwënfaln.
Completo: (Adj.) Kom / (Ser) Trürn.
Componer: (Bien algo) Athtekun / Adtekun.
Comprar: Ngillan / Nguillan / (Alimento) Wüfkün / Wifkün.
Compras: (Hacer) Ngillankan / Nguillakan.
Comprimir: Ngetralün / Nguëtralün / Nguëtrálün.
Comprobar: Malün.
Con: Meu / Mo / (Estar…) Nguen / (Más intensidad) Dwamnien / Dwamen / (Qué intención?) Chemñi duam?
Concertar: Dakeltun.
Concluido: Afkelen / Afkëlen.
Concluir: Wechulkan / Afentun / Deuman.
Concluirse: Afn.
Conclusión: Afdengu / Afdëngu.
Concordar: Reñmawn.
Conculcar: Pënokëtuyen.
Condensado: Pëd.
Condimentar: Pepikan / Pepi.
Cóndor: Mañke.
Confiar: Paillalen / (En una pers.) Fëtaluwn / Fétaluwn.
Confines: (De la tierra) Afmapu.
Conformarse: Puümwn / Tutéduamn / Tutéwn / Tutëduamn.
Conforme: Tutedwamen.
Confundir: Yewellkan / Reifütun / Weluñmanien / Weluln / (Personas o cosas) Keñan.
Confundirlo: Welulkawn.
Confusión: Ngoyngoyün.
Confuso: Weluduamn.
Conmigo: Inchemeu.
Conocer: Quimm / Kimpan / Kimen / Kimn.
Conocible: Kimfal.
Conocido: Kimpan.
Conocimiento: Kimkëlen.
Consejo: Ngùlan / Ngülam.
Consentir: Mayn / Main.
Conservar: Niekan.
Conservarse: (Bien) Kuñültuwn / Kuñültuwun.
Considerar: (A uno como enemigo) Kayñeyen.
Consolar: Ñawfawln / Yafülduamn / Ñaufaulduamn / Ñaufauln / Ñawfawldwamen.
Consolarse: Ñawfawn / Ñaufaun.
Consorte: Piñom.
Constantemente: (Adv, sin cesar) Afkentu.
Constelación: Malalofisha.
Construir: Deuman / (Una casa) Rukan.
Consuelo: (Tener) Fëtaluwn.
Consultar: Ramtun.
Contado: Rakin.
Contar: Nütramnentun / Rakin / (Cuentos) Apeutun / (Con otra pers.) Rakidwamün.
Contentar: (A alguien) Tuteln / Tutelkan / Tutélkan / Tutéln / (A uno) Leqn.
Contentarse: Puümwn / Tutéduamn / Tutëduamn / Tutéwn / Tutedwamen.
Contento: (Adj) Ayewkiawün / (Estar) Kümedwamkelen / Trüyüwlen / Trüyüulen / Küme duamkëlen.
Contestar: Lloumen / Llowdëngun / Lloudëngun / Llowdengun.
Continuar: Petulkan / Petuln.
Contorno: Ad / A d.
Contradecir: Traftun / Üyaktun / Üiaqtun / Traketun.
Contradecirle: Traqtun.
Contraerse: Trekefün / Trëkëfün / Nguëllunkonn.
Contrapesado: Renéngkëlen.
Contrapesar: Fane / Fanetun.
Contrapeso: Ellwádkëlen / (Colocar) Kellwádkénun.
Contrariar: Traftun.
Convaleciente: Kütrankülen.
Convencer: Kadwameln / Rulpan.
Conveniente: Duamfaln / Duamfal nguen.
Convenir: Feyentun / Duamfaln / Duamfalnguen.
Conversación: Nütram.
Conversar: Nütramkan / (De algo) Nütramyen.
Convidado: (Sust.) Mangel / Manguel.
Convidar: Llawken / Llauken / Llaukenguëlëmn / Llawkengelemen / (Comida y bebida) Mangeln / Mangueln.
Cooperativa: Lofküdaw.
Copete: (En la frente del caballo) Kemchol.
Copiar: Inádentun.
Copo: (De lana) Wüto.
Coqueta: Athngen.
Coqueto: Athngen.
Corazón: Piuke / (O meollo del arbol) Këmamëll.
Corcova: Nguëtrufuri.
Corcovear: Chongküwn.
Corderito: Ofida pichi / Ofisa pichi / Ofisha pichi.
Cordillera: Dewiñ.
Cornear: Leftun / Levtun / Repëlun / Repülün.
Corneta: (De cuerno vacuno) Kullkull / Kungkull.
Corral: Malal.
Correctamente: (Adv) Norkechi / (Hablar) Nordengun / (Hacer algo bien) Femen / Femn.
Corredor: Nekul.
Correr: Lefn / Leftripan / Nekuln / (Hacer correr a alguien) Nekuleln.
Correrse: Shingueamun / Shinguekümen / Shinguefonpan / Shinguekonpan / Shinguekonpun.
Corretear: Wemun / Wemün / (Adentro de un recinto) Yaftëkun.
Corriente: (Sust, Adj.) Witrun / (De agua) Mangiñ / Manguiñ / (De agua rápida) Wichornguen / Wichorün / Wichor.
Corroer: Üngalün.
Corromperse: Wedáwn.
Corrompido: (Adj.) Wedáñma / Weráñma / Wesháñma.
Cortamente: (Adv.) Pichitu.
Cortar: Katrün / (Leña) Iran / Iratun / Mamülln / (Porotos o cereales) Pidkun.
Cortarse: Katrün.
Corteza: Trolef / Trölef / Trelëf / Trëlëf.
Corto: Pichi / Pëchi / Püchi / Pütrü / Pichikënun / Pichikekënun / (Por corto tiempo) Pichiñma.
Cosa: Dungu / Dëngu / Dëgu / Wéshakelu.
Cosecha: Walüng / Konguinnguen / Konguiunguen / (Tiempo de) Lila.
Cosechador: Konguife.
Cosechar: Kongin / Konguin / Püramün / (Papa) Poñin.
Coser: Ñithefn / Ñidëfn / Ñithefkan / Wipun / Ñidëfkan.
Cosquillas: Chiküll / Chikell / Ñaiyün / Chikülln / (Hacer) Ñaiyüln / Ñaiyüngen / Ñaiyúkeln / Ñaiyünguen.
Cosquilloso: (Ser) Ñaiyün / (Adj) Ñaiyünfe.
Cosquillosos: Ñaiyüfe.
Costado: (Sust.) Kadi / (Poner de) Kadi kënun.
Costilla: Kadiforo.
Costumbre: A d.
Costurero: (Sust, Adj.) Ñithefe / Ñidëffe.
Coyuntura: Troi / Ülnguëd.
Coz: Mangkün.
Creador: (Del universo) Nguenechén / (De los hombres) Maréupuantü.
Crear: El / Eln.
Crecer: Tremün / Tremen / Tremn / (Hacer crecer) Tremümün.
Crecido: (Adj.) Trem.
Crédulo: (Adj.) Mupintufe.
Creer: Feyentun / Müngeltun / Mëngueltun.
Crespo: (Adj.) Trinti / Trintrü / Rompü.
Creyente: Mupintulu.
Criar: Tremümün / Tremn / (Carne) Fënn.
Crisol: Charu.
Cristiano: Huinca.
Crudo: Karü.
Crujir: Tritrürün.
Cruzar: Non.
Cruzarse: Weluiawn / (Con alguien) Trafuwun / Trafuwn / Welun.
Cuagulación: Trüngkün.
Cuagularse: Trünkün / Trüngkün.
Cuajar: (Flores y frutas) Tëkufënn.
Cualquier: (Clase) Rumenke / (Parte) Cheu rume.
Cualquiera: Rumenke.
Cuándo: (?) Chumüñ? / (Adv.) Chumel / Feichiwe / (Atr. Determinativo) Feychi.
Cuanto?: Tunte?
Cuántos?: (Adj Int) Mufü?
Cuarto: (Hab) Katrünteku.
Cuasi: Reke.
Cuatro: Meli.
Cubrir: Takun / Ültuln.
Cubrirse: Ültukënun / (De pasto) Kachutun.
Cuchara: Witrü / Wütrü.
Cucharón: Refuwe / Rëfuwe.
Cuchichear: Kafkütun.
Cuello: Pel / (Llevar el cuello erguido) Üwirnien.
Cuenta: Rakin.
Cuento: Epeo / Epeu / Apeu / Nütram.
Cuerno: Müta / Mëta / (De vacuno) Kullkull.
Cuero: Trelke / Trelke / (Sacar el cuero a un animal) Trelkenentun / Trelkenentun / Ron / (Cuando sale entero) Llochón / Llochónentun.
Cuerpo: Anka / Angka / Kalül.
Cuervo: Yeku.
Cueva: Renü / (Subterránea) Lolo / (Para aquelarres) Renü / Renüpülli / Renütu.
Cuidado: Kuñiutulen / Kuñiwn / Kuñiutulen / (Adv, con..) Kuñiutu.
Cuidadosamente: (Adv) Kuñiutu / Ngendwam / Nguenduam / Ñochi / Ñochikechi / Ñochilka.
Cuidadoso: Kuñültulen / Lliwafe / Lliwatufe / (Adj) Ngendwam.
Cuidar: Kintunien / Ngenen / Nguenn / Nguenën / Kintuñmanien / (A alguien) Kuñültun / Kuñiln / (Algo) Lliwatun / Lliwatunien / Penien / (Los asuntos de uno) Pülln.
Cuidarse: Kuñültuwun / Kuñiutun / Kuñültuwn.
Culebra: Filu.
Culo: Kechiu / Këchiu.
Cultivar: Küdawn / Küdaun / Maypun / Maipun.
Cumbre: Wechu / Wechun.
Cumplir: Puümen / Puümn / Puüm / (Cierta edad) Trafman / (Una promesa) Entun / Nentun.
Cuna: Kupelwe / Kupëlwe / Kupülwe.
Cundir: Püdn / (Hacer) Püdemen / Püdëmn.
Cuñada: (De una mujer) Ñathu / Ñadu.
Cuñado: (De una mujer) Fillka / (De un hombre) Kenpu / Kenpungillan / Enpunguillan.
Curandera: Machi.
Curandero: Machi.
Curar: Lawenman / Lawentun / Pülluukëlen / (Un enfermo) Pülln / (Una enfermedad) Machitun / (Una enfermedad chupando la parte enferma) Ülun / Ülutun / (Con medicinas) Dan / Dachen / Datun / (Heridas) Ampin.
Curioso: (Adj) Fiñmangen / Fiñmanguen.
Curvarse: Ngeñun.
Curvas: (Hacer o tenerlas) Nguëñun.
Cutis: Trawa.

D
Danza: (Sust.) Perun / Përun.
Danzar: Përun.
Dañar: Teyteyemen / Teyëmn / (A alguien) Uñfitun.
Daño: Ulhüa.
Dar: Elun / Elün / Ruln / Wëin / Ruin / Ul / Wëln / (Risa) Ayen / (Vida, sustento a alguien) Mongeln / Mongueln / (En el blanco) Küllin / Reñman / (En el hito) Leqn.
Darse: Wëluwn / (Cuenta de algo) Ngeneltun.
De: Meu / Mo / (Una vez, Adv) Kiñetu / (Frente) Reñma / (Otra familia) Kakeche / (Otra manera) Kangechi.
Debajo: (Prep y Adv) Minche / (Adv) Minchetu / Minutu.
Deber: Defelen.
Débil: (Adv.) Yavünolu / Noywa / Noiwa / (Estar) Trellfun / Trëllfun / Entrin.
Decaer: Lanen / Lanaken.
Decaído: Landwamen / Láduamn.
Decantado: Llid.
Decantar: Llidn.
Decantarse: Llidn.
Deceso: Lan.
Decir: Pin / Feypin / (Algo en nombre de alguien) Pilel / (Algo en todas partes) Piiawn / (Perjudicando a alguien) Piñma / (Algo sin motivo o injustamente) Pipedan / Pipëdan / (La verdad) Müpin / Rüfdungun / (Siempre lo mismo) Pipinguen.
Decírselo: Kimëin.
Declarar: Entun / Nentun.
Dedicarse: Pülluukëlen.
Dedo: Changell / Changëll / (De la mano) Changellkuk / Changëll kuq / (Del pie) Changellnamun / Changëll namun.
Defecar: Men / Mén / Mémen / Memen / Ngechin / Nguechin / Nguechkiënun.
Defecto: Rulmen.
Defectuoso: Well.
Defender: Inkañpen / Ingkan / Ingkañpen / Dénguñpen / (Los propios intereses) Pepikawün / Pepiukëlen / Pepiwn.
Defenderse: (Con un arma) Weichañpewn.
Deidad: Ngenechen
Dejar: Eln / Elün / Kenun / Kënun / El / Elkünun / (Solo) Kidukenun / Kidukënun / (Botado) Tranakënun.
Deleite: Trüyüwëlkawn.
Delgado: (Adj.) Pellüf / Péllüf / Pichirume.
Delito: (Sust.) Werin.
Delinquido: (Haber) Werinnguen.
Delinquir: Werineluwn.
Delito: Werineluwn.
Demasiado: Rume / Rumeñma / (Adv) Mütewe / Mëtéwe.
Demente: (Adj.) Kimno.
Demoler: (Furiosamente) Teyfuketuyen / Teifukëtuyen.
Demonio: Pillan / Wekufü.
Denso: (Adj, Adv.) Tronge / Trongue / Trongen / Trongn.
Dentro: Koneltu / (Prep, dentro de…) Pu.
Denunciar: Pitekun / Pitëkun.
Departamento: Katrünteku / Katrüntëku.
Deplorar: Ngümayen.
Deposiciones: (Hacer) Naqnautun.
Depresión: (La) Wau.
Deprimido: Landwamen.
Derecha: (Mano) Mankuk / Mankuq / (A la) Mampùle.
Derechamente: (Adv) Nor / Norkechi.
Derecho: Itró / Nor / Ünkü / Üngkü / (Adj.) Man / Wif.
Derechura: (Adv, en..) Itró.
Derramar: Wëtrunn.
Derredor: (Sust.) Wall.
Derretir: Llewemen / Llewëmn.
Derretirse: Llewn / Lleun.
Derribar: Trantun.
Derrumbarse: Teyfunaken / Treylon / Treilon / Trein / (Construcción) Larün.
Desafilar: Trunguëmn.
Desagradable: Cüilu.
Desague: (Hacer un) Ngakan.
Desaparecer: Llankün / Llangkün / Ñamn / Ñamen.
Desarrollar: Winúlün.
Desatar: Neypin / Naytun / Naytunentun / Ñaytun / Naitun / Ñaitun / Naitunentun / Neipin / Neitun.
Desayuno: Muño.
Desbastar: Kafn / Yüfkün.
Descabezar: (Trigo) Schuchétun / Shechétun.
Descampado: Lelfün.
Descansado: (Estar) Ürkütulen.
Descansar: Kansatun / Ürkütun / Tünguemuukëlen / Tüngëmuwn / Tünguëmuukëlen / Tünguëmuwn.
Descanso: Ürkütulen.
Descascarar: Sollkin / Dollkün.
Descascararse: Sollkin / Dollkün.
Descendencia: Küpal / Yallel.
Descomponer: Teyn / Tein.
Descomponerse: Teyn.
Despuesto: Nangkan.
Desconfiar: Llükawn / Llükawkelen.
Descuartizar: Pillkadn / Pillkádn.
Descubrir: Pitekun / Pitëkun.
Descuidadamente: Upedwan / Upéduam / Upëduamkechi.
Descuidar: (A alguien) Upeln / Upéln.
Descuidarse: Upeluwun / Weluduamn / Upéluwn / Upéwn.
Descuido: Uduam / (Adv, por descuido) Ngoymakechi.
Desde: (Lejos) Alütripa.
Desdoblar: Lafpemen / Lafpemnentun / Lafpëmn / Pëmnentun.
Deseable: Illufal / Duamfaln / Duamfalnguen.
Desear: Illun / Apilln / Dwamen / Duamn / Ngangen / Ngangefengen / (Con más intensidad) Duamnien.
Desenredar: Wiñudün.
Desenterrar: Rengalentun / Rëngalentun.
Deseo: Ampel / Apill / Weñangn / Weñangkëlen / Weñangkülen.
Desescamar: (Y destripar un pescado) Rochallwan.
Desfiladero: Üped.
Desgajar: Kachamentun / Kacharnentun / (Ramas) Pilládentun / Pilládnentun.
Desganado: Chofüngen.
Desgano: Chofün.
Desgarrar: Kaqültun / Chafodün / Wirüftun.
Desgarro: Kaqültun.
Desgastar: Üngerün / Ünguern / Ünguerün.
Desgracia: Kulpan / Lladküdengu / Lladkün dëngu / (Causar…) Awün.
Desgraciado: Kuñifal / Kuñifall.
Desgranar: Sollkin / Shollkin / Dollkün / Dollkün / (Habas, Arbejas) Dolkin / (Maíz con los dedos) Duchifn / Duchimn.
Deshacer: Ñamemen / Teyn / Tein / Teifun / Ñamëmn / Winúlün.
Deshacerse: Teyn / Tein / Teifun.
Deshebrar: Winúlün.
Deshonestidades: (Cometer) Ñuakan.
Deshonesto: (Adj.) Ñua.
Deshubicado: (Adv) Pekan / Pekankechi.
Desierto: (Sust.) Ühue / Üwe / Üwe mapu.
Designar: Üwëmn.
Deslizarse: Pingúyün / Shinguefonpan / Pingúiün / Pinuyün / Shinguekonpun / Shinguekonpan / Kaipëdnaqn.
Deslizársele: Ingudün / (De ls manos) Ungúltripan / Ungúlün.
Desmenuzar: Iran / Iratun.
Desmoronarse: Lein.
Desnudar: Tranakenun / Tranákënun.
Desnudo: (Adj) Chañalen / Triltra / Tritra / Tranálen / Triltrang / Tranákënun / (Estar) Mollkelen / Mollkëlen / Tampalkelen / Tampálkëlen.
Desobedecer: Kochimen / Kochimn.
Desobediente: Wedwed.
Desocupado: Tüngn.
Desocupar: Liftun.
Desollar: Llochónentun.
Desordenar: Reifütuntun / Reifütun.
Despachar: Wënélkëlen / Wënéln.
Despacio: (Adv) Ñochi / Ñochikechi / Ñochilka.
Desparramándose: Fulinaqn
Desparramar: Widpün.
Desparramarse: Fulin / Filiten / Widpün / Fulilen / Püdn.
Despedazar: Wirüftun.
Despedir: Lelemen / Mëñaln / Mëñaltun / Müñaltun / Ngiyun / Ngiyuln / Nguiyun / Nguiyuin / Nguiyuln / Lelëmn / Leikümn.
Despedirse: Chaliwedan / Lelemen.
Despejado: Lif / (Estar en un lugar) Mailéfkëlen.
Despejar: Liftun.
Despertar: Nepeln.
Despertarme: Nepeln.
Despertarse: Nepen.
Despiojar: Tenen / (A otro) Shuñin / Shuñün.
Despiojarse: Tenen / Tünen / Shuñiwn.
Desplegar: (Una bandera) Piwemtun.
Despoblado: Üwe mapu / (El) Üwe.
Despojado: Lif.
Desposar: (A una mujer) Kureyen.
Despreciar: Illamen / Kochimn / Illamn / Kochimen.
Desprestigiar: (Perjudicar verbalmente) Piñman.
Después: Deu / (Adv) Rupamom / Rupamoyüm / Wëlá / (De mucho tiempo) Alünmew / Kuifi wëla / (De todo) Iñangey / (Sólo..) Wëlá wëlá.
Destapado: Tralüngkëlen.
Destapar: Tranakenun / Tranákënun.
Destaparlo: Wengamn.
Destetar: Ükaln / Wichuln.
Destilar: Lüykün / Lüikün / Wilfodün.
Destripar: (El pescado) Rochallwan / Rochaliwan.
Destroncar: Foliltun / Wengkolentun.
Destrozar: Kempun / Këmpun.
Destrozarse: Chafodün.
Destruido: (Adj.) Teifun.
Destruir: Teyteyemen / Teyëmn / Teifun.
Destruirse: Teifun.
Desuso: Ñamekonün / Ñamkëlen / Ñamekelen.
Desvalido: Kulme / Kuñifal / Kuñifall.
Desvergonzadamente: (Adv) Ngenoyewen.
Desvergonzado: (Adj) Ngenoyewen / Nguenóyewen.
Desvestido: (Adj.) Triltrang / Tritra.
Detalle: (El) Troi.
Determinar: Elduamn.
Detrás: Relmalen / Relmantulen.
Deuda: Defe.
Devorar: Lemün / Lëmüm / Üpangen / Üpang / Üpangn / Üpangüpangn / Üpangüpangnüyen.
Día: Antü.
Diablo: Hualichu.
Diagnosticar: Peutucu / Chran'n.
Diagnóstico: (De la Machi en trance) Pewutun.
Diariamente: Münguenantü.
Diarrea: Pechaykutran / Pechaikutran / (Tener) Pechayn / Pechain / Pechayün.
Días: (Cortos del año) Pichiwen.
Dibujante: (En tejidos) Nguëpükafe.
Dibujar: Wirin / (Un tejido) Ngepükan / Nguëpikan / Nguëpükan.
Dicen: Piam.
Diente: Ülnga / Waillil.
Dientes: Foro / Ülnga / (Incisivos) Ayewe.
Diestro: Trüf.
Diez: (Num.) Mari.
Diferencia: Kangueltun.
Diferenciar: Kangeltun / Kangueltun.
Diferente: Kakewme / Kakeme
Difícil: Valin / Küdawngen / Küdaunguen / Newenkëlen / Newenkelen.
Difícilmente: (Adv) Ngellu / Ngelluke / Ngellukechi / Nguellu / Nguelluke / Nguellukechi.
Digerido: (Adj.) Afün.
Digno: (De aprecio y respeto) Shakinguen.
Diluirse: Lein.
Dinamitar: Tralkatun.
Dinero: Kulliñ / Kullin.
Dios: Nguenechen / Nguënéchén / Ngenechen / (Creador de la tierra) Ngenemapun / Nguënémapún / Nguënémapun / Nguenemapún / (De las aguas) Shompallwe.
Dirección: Ad.
Disculpar: Dënguñpen.
Disgustar: (A alguien) Lladkülkan.
Disgustarse: Lladkün / (Con alguien) Lladkütun.
Disminuirse: Konmen.
Disolverse: Lein.
Disparar: Tralkan / Tralkatun / (Una flecha) Pelkitun / Pëlkitun.
Disparatear: (Al hablar) Weludëngun / Wëludëngun.
Disparo: (De escopeta) Tralkan.
Disponer: Ngenen / Nguenn / Nguenën / Trürëm dëngu.
Dispuesto: Pepiluukëlen / Pepiluwn / Pilelkaukëlen.
Disputar: Notukan / Nótukan.
Distancia: (A mucha..) Alüpu / (A poca..) Pichipu.
Distinguir: Kangeltun / Kangueltun.
Distinta: (Adj) Kangen.
Distinto: Kakewme / Kakeme / (Adj) Kangen.
Distribuir: Trokin / Wëdamn / (Carne en las fiestas) Katrüngelemen / Katrünguelëmn.
Disuadir: Weludëngun / Wëludëngun.
Diversión: (Sust.) Ayekantun / Ayekantun düngu / Ayekantun dëngu.
Divertida: (Cosa) Ayekantun.
Divertir: (A alguien) Ayekantulün / Ayekantuln.
Divertirse: Kangedwamen / Kángueduamn / (Alegremente con musica, bailes) Ayekantun.
Dividir: Katrüntekun / Wëdkan.
Dividirse: Wedan / (El Arbol) Changkiñn / (El río) Changkiñn.
Divieso: Poi / Moi.
Divinidad: Ngenechen.
Divisar: (De lejos) Pukintun / Adkintun.
División: Trokiñ.
Doblado: Müchalen / Mëchalen / Mëchamkëlen.
Doblar: Müchatekun / Mëchamn / Mëchatëkuñ / Ngañchódün.
Doblarse: Ngañchodün / Ngañchódün / Ngellun / Nguëllun / Nguëllunkonn / Ngellunkonn / Ngeñun / Nguëñun.
Dócil: (Ser) Peñewngen / Pëñeñwn nguen.
Dolor: (Sust.) Kutran / (Cuando disminuye el) Llawfün / Llawfütun / (Interj. Cuando se siente..) ¡Atrütrüi! / (En el costado) Pikëf kutran.
Dominador: (De la tierra) Ngenemapun.
Dominar: Ngenen.
Dominarse: Katrütuwun / Katrütuwn.
Donde: (?) Cheo(?) / Chew(?) / Cheu(?) / (Quiera) Cheu rume.
Dorado: Millan.
Dormir: Umagn / Umakn / Umaqn / Umawtu / (Acompañado) Kudutekun / Kudumen / Kudúmkënun / Kudúmtëkun / Kúdum / Kudumn.
Dormirse: Umaqnaqn.
Dorso: (En el revés) Ka ath mew / Ka ad mew.
Dos: (Num.) Epu.
Duda: Epuduam.
Duende: Añchimallen / Shechü / Sechü.
Dueño: (Sust.) Nguen / (Ser) Nguen nguen.
Dueños: (Del barco) Ngenke fote.
Dulce: (Adj.) Cochi / Kochi / (Ser de genio..) Ñochiduamlen / Ñochiduamkëlen.
Durar: (Poco) Pichiñmalen / Pichiman / (Aún) Petulen / (Mucho) Alüñmalen.
Duro: (Adj.) Yafü / Yafün / (Muy) Lew / Leu / Leuliñ.

E
Ebrio: Ngollife / (Adj) Ngollin.
Echar: (Adentro) Tëkun / (Semillas) Tëkufënn / Fénn / (El cuerpo hacia atrás) Paillatripan / Pailatripan.
Echarle: (Algo a un difunto en el ataúd) Wetruñmawn.
Echarse: (Encima de alguien o algo) Trañman.
Eclipsarse: Lan / Ian.
Eco: (Sust.) Awkinko / Aukinko / Dengkülla / (Hacer) Aukiñn / Aukin.
Edificio: Ruka.
Educar: Yimëmn / Mumëin / Mëmëin / Tremëmn.
Efervescencia: Fülfülkelen / Fullülkélen.
Ejecutar: Deumanentun.
Ejercitar: (Por primera vez el oficio de Machi) Machiluwun.
Ejercer: Nengümün.
Ejército: Linco.
El: (Art) Fey / Fei / Feichi / (Art. Det.) Ti / Chi / (Es) Felle may / Feille mai / (Caerse de las flores, hojas y frutas) Llankon.
Elegir: Dullin.
Elevar: Weñuñpramn / Wenuñpramn.
Ella: Fei / Fechi / Feichi.
Ello: Fei / Fechi / Feichi.
Elocuente: (Adj.) Weupife.
Embarazada: Cùrpu-nguen / Niechenben / Niechenguen / Niechennguen.
Embarazar: Niepeñeñeln / Niepëñeñein.
Embarcación: Wampo / Wampu.
Embarrarse: Chapatun / Peletun.
Embellecer: Aifiñn / Aifiñein / Aifiñtun.
Embotar: Trunguëmn.
Embriagar: (A otro) Ngolliln.
Embriagarse: (Verb) Ngollin.
Embromar: Nótukan / Ayenien.
Embrujada: Küiminkelen.
Embrujado: Küiminkelen.
Embuste: Trürëm dëngu.
Emoción: Huadcümn.
Emocionado: Trepeduamn.
Emocionarse: Trepen / Trupefün.
Empacharse: Këfkëfün / Këfiwn / Këfn.
Empapado: Wilfodkëlen.
Empapar: Wifóntekun.
Empaparse: (De agua) Keltrafn / Këltrafn / Külchafün.
Emparejar: Kenkürn / Kengkürkénun / Kengkürn / Kengkürün / Kenkürün / (El suelo) Lüremen / Lürëmn.
Emparentado: Ngillañ / Nguillañ.
Empequeñecer: Pichilkan.
Empezar: Konn / Llitulün / Tuwun / Tuwn.
Empinarse: Empfn / Empifkenwn.
Empleado: Elnien.
Emplear: El / Ein.
Empollando: Llëpañkelën.
Empollar: Llepañn / Llëpañn / Mollfüñein / Llëpañkelën / Llepañkelen.
Emprender: Witrañpramn / Itrañpramn.
Empujar: Peltrün / Peltün / Pelün / Rëtren / Retren / (Hacia adentro) Peltrüntekun / Peltrüntëkun / (Para que corra) Shinguewëin.
En: (Prep) Mew / Pu / Meu / Mo / (Adv) Kiñepele / Kiñepële / (Aquel tiempo) Feychiwe / Feichiwe / (Tres días más) Külawe / (Diferentes partes, Adv) Kakeñpele / Mëñal / (Otra parte, Adv) Kañpele / (Qué lugar?) Chewpüle? / (Adv, en todas partes) Wallke / Wallkechi / (Cualquier parte) Cheu rume / (Ninguna parte) Cheun rume / (Cambio, lugar de..) Welu / (La tierra) Maputu.
Enaltecer: Weñuñpramn / Wenuñpramn.
Enamorado:(Adj) Ayülemen / Ayülëmn.
Enamorarse: Ayülumn.
Enbravecido: (Adj) Illkulen / Illkülen.
Encajado: Ükulkenun / Úkulkénun / Ütrafkëlen.
Encajar: Ngedefkenun / Nguëdefkënun / Ükultekun / Ükultun / Ükultëkun / Ukultun / Shüñul / Shüñun / Shiñültëkun.
Encajarse: Ükulün.
Encaminar: Amuln / Nguiyuin / Nguiyuln.
Encanecer: Trürenen / Trürenn.
Encaramarse: Engkoin.
Encarar: Anguetun.
Encarcelar: Nütun.
Encargado: (Adj.) Elfal / Elfaltu / (Dejar) Elfalkënun.
Encargar: Chalintekun / Chalintëkun / (Algo a alguien) Yefaln.
Encargo: Elfalkënun / Elfaltu / Yefaltu.
Enceguecer: Trawman.
Encender: Leflepemen / Lëpëmn.
Encenderse: Üin.
Encias: Üdëm.
Encima: Wente / Wenche / (Adv) Peñam / (De otra cosa) Wetetu / Witrakonn.
Encinta: Niechenben.
Encoger: Ngañchódün.
Encogerse: Ngañchodün / Ngañchódün / Witrakonn / Ngellun / Nguëllun / Nguëllunkonn / Ngellunkonn / Trekefün / Trëkëfün.
Encogido: (Por enfermedad o edad) Ponornguewen / (De hombros) Ponorkëlen.
Encolerizar: (A alguien) Illkuln.
Encolerizarse: Illkun / Illkun duamn.
Encomienda: Elfaltu.
Encontrar: Pen / (En otra parte) Perpun / (Cambiado un objeto o persona) Kangentun / Kanguentun / Kangueitun / Kangeitun.
Encontrarse: Reñmawn / Trafuwun / Trafuwn.
Encresparse: Trünüfn.
Encubar: Llepañn / Llëpañn / Llepañkelen.
Encuentro: (Ir al…) Trafmen.
Enderezar: Norkenun / Norkënun.
Endilgar: Nguiyuin / Nguiyuln.
Endurecerse: (Ref. a líquidos) Trünkün / Trüngkün.
Enema: Ngautu.
Enemigo: Caiñe / Kayñe / Kaiñe / (Tenerlo o mirarlo a uno como..) Kaiñeyen.
Enemigos: Kayñewen / Kaiñewen.
Enérgico: Yafüduamn.
Enfadado:(Interj. Expresarlo) Ewem.
Enfadarse: Chañiwn.
Enfermarse: Kütranün.
Enfermedad: Kütran / Kutran.
Enfermizo: Kütranfe / Kutranfe.
Enfermo: (Adj. Y Sust.) Cutran / Cuchran / Kütran / Kutran.
Enfilar: (Poner en fila) Pitrülkenun.
Enfrentar: Traftun.
Enfrente: (Adv) Puñma / Puñmew / (Adv, al otro lado) Nome / Nometu.
Engalanar: Aifiñeln / Aifiñn / Aifiñein / Aifiñtun.
Engañar: Ngenenkaln / Nguënénkaln / Ngenentuln / Ngenenkan / Ngüenénkan / Nguënéntun / Nguënéntuln / Ngenentun / Puñchulkachen / Puñchulngen.
Engaño: Koyla / Koila / Ngenén / Nguënén.
Engañoso: (Ser) Puñchulkachen / Puñchulngen / Puñchulnguen.
Engendrar: Yalln.
Engordar: Motriln.
Enjambre: Wiluwilunguen.
Enjambres: (Irse en..) Lumpuamun.
Enjugar: Ngelludn / Ülpun / Ngelludün / Nguëllúdn / Nguëllúdün.
Enjutar: Piwemn.
Enjutarse: Piwen / Piwn / Piwün.
Enjuto: Piwelen.
Enmohecerse: Perkañn / Perkañkëlen / Perkañkelen.
Ennoblecer: Ülmeneln.
Enojado: Illcúlen / Lladküdwamen / (Adj) Illkulen / Illkülen / (Adv) Lladküle / Lladkünkeni.
Enojar: Piaweln / (A alguien) Illkuln.
Enojarse: Illkun / (Sin motivos) Illkupedan / Illkupëdan / (Con alguien) Lladkün / Lladkütun.
Enojón: (Adj.) Illkufe.
Enredadera: Foki.
Enredar: Ñithwen / Ñidwen.
Enredarse: Ñithwewn / Ñidwewn / Chürwawn.
Enriquecer: Ülmeneln.
Enronquecerse: Kafim.
Enrulado: Rompü.
Ensayar: Pepiltun / Pepilpepiltun.
Enseguida: (Al poco tiempo) Pichinmew.
Ensenada: Ngiyón / Nguión.
Enseñar: Kimeln / Kimëln / Kimëin / Kimeltu / Mumeln / (El oficio de Machi) Machiln.
Ensordecer: Piluln / (Hacerle zumbar los oidos) Trëmëmeln.
Ensuciar: Podëmn.
Ensuciarse: Chapatun / Podn.
Ensueño: Péuma.
Entender: (Mal) Welualkün.
Entenderse: (Con alguien) Atheln / Adeln.
Entendido: (Adj.) Kim.
Enterar: Trafman / Puüm.
Entero: (Adj) Komkelen / Komkëlen / Kom / Mongkol / Mongkolen / Mongkolkëlen.
Enterrado: (Adj.) Rengal / Réngal.
Enterrar: Remuln / Rëmuln / Rëngalkënun / Rëngalin / Rengalkenun / Rengalnen.
Entibiarse: Lirkünaqn.
Entonces: May / Feymew / Piam / (Art) Fey / Ka fey.
Entrar: Con'n / Konn / Konmen / Konün / Feikonn / Feykon / (En lugar ajeno) Kontun / (Hacer entrar a golpes) Traiaitëkun.
Entrársele: (Algo) Konman.
Entrega: (Al venir) Elërpan / (Al regresar) Elërpatun.
Entregar: Chalintekun / Chalintëkun / Ruln / Wëln / Wëin / Ruin.
Entretenido: (Adj.) Nütramkafe.
Entreverar: Reifún / Reifütun / Reipuin.
Entristecer: (A alguien) Lladkülkan / Kutran duameln.
Entristecerse: Lladkün / Lladkütun / Weñangn / Weñangkëlen / Weñangkülen.
Entristecido: Lladküdwamen / Kütrandwamkelen.
Entumido: (Adj.) Chokon / (De frío y agua) Chokolen.
Entumirse: Chokon.
Enturbiar: Trufüln / Trufüin / Trufültun.
Enturbiarse: Trufüln.
Envalentonarse: Konatun / Konakonatun.
Envarillar: (La casa) Wimülln / Wimülltun.
Envejecer: Kushén / (La mujer) Kushén / Kuden / (El hombre) Füchen.
Envejecida: (Sin ser madre) Kudépran / Kushépran.
Enviar: Ngiyun / Ngiyuln / Nguiyun / Nguiyuin / Nguiyuln / Amuln / Werküln / Werkülün / Werkün.
Envidia: Künge / Ütrir / Ütrim / Ütrintun / Ütrirün.
Envidiar: Küngen / Künguefen / Ütrirn / Ütrirtun / Ütrim / Ütrintun / Ütrirün.
Envidioso: (Adj.) Küngefe / Ütrife / Künguefe / Ütrirfe.
Enviudar: Lanputun.
Envolver: Impoln / Iwedn / Iwedün / Chümpoin / Mënuin / Iwëdn / Iwëdün / Iyuwëdün.
Envuelto: (Adj) Iwedkelen / Iwëdkëlen / Iyuwëdkëlen.
Epílogo: Afdëngu.
Epoca: (De las primeras frutas) Waleng.
Equilibrado: Renengnien.
Equivocar: Weluln / Welulkawn.
Equivocarse: Keñawn / Welulkawn / (Al hablar) Weludëngun / Wëludëngun / (Mutuamente, dos pers.) Keñanwn.
Era: (Sust, la era de la cosecha) Lila.
Erguido: (Cuello) Üwimien.
Erguir: Üwirpramn / (El cuello) Üwirkënun.
Erigir: Witrañpramn / Itrañpramn.
Erizarse: (El cabello) Chünüllün.
Errar: (El camino) Ñuin.
Error: Huelulcan.
Eruptar: Trelün.
Es: (Adj) Femgen.
Esa: (Art) Fey / Fei / Fechi / (Det.) Tiechi / Tüfachi.
Escalera: Peraprawe / Përaprawe.
Escalofríos: Yayáfün / Yanchin / Yanchün.
Escamas: (Del pez) Lëli.
Escamar: (El pescado) Rochallwan / Rochaliwan.
Escapar: Montun.
Escarbar: Keipün / Kaipün.
Escarcha: Trangliñ.
Escarmentado: Kufkëlen.
Escarmentar: Kufn.
Escases: (De víveres) Filla / Filia / Afman.
Escatimar: Rekün / Rëkün.
Esclavizar: Nütun.
Escoba: Lepüwe / Lépüwe.
Escocer: Ñikëdün.
Escoger: Dullinentun / Dullin.
Esconder: Elkan / Elkatun / Ñamemen.
Esconderse: Elkawn.
Escopeta: Tralka.
Escoria: Mëpañilwe.
Escribir: Chillkatun / Wirin.
Escritura: Chilca.
Escuchar: Allkütun / Allkün / Allkünoir.
Escudarse: (Con otro, tamb. En sentido figurado) Furiluwn.
Escupir: Tofkün / (A alguien) Tofküman.
Escurrirse: Weyun / Weyun nguen / Weyutripan / Tayin / Trayintripan.
Ese: (Art) Fey / Fei / Fechi / (Det.) Tiechi / Tüfachi.
Esfera: Mongko / Mongkol.
Eso: (Art) Fey / Fei / Fechi / (Det.) Tiechi / (Es) Felle may / Feille mai.
Esófago: Rulmewe.
Espacio: (Limpio en el monte) Wapi / (Encima de algo) Senchu.
Espalda: Furi.
Espaldas: (Adv, de espaldas) Pailla / Paila / (Poner, ponerse de..) Pailakenun / (Estar de) Paillalen / Pailalen.
Espantado: (Adv, con espanto) Pellkenkechi.
Espantar: Trupefeln / Trupefüln.
Espantarse: Pellken / Trepen / Trupefün.
Espanto: (Adv, con) Pelikenkëchi.
Espantoso: Yamn nguen / Yañn nguen.
Español: Huinca.
Esparcir: Patrün / Pachün / Pachüün.
Espejo: Lilpu / Komütuwe.
Esperar: Üngeln / Üngelemen / Üngümün / Ünguein / Üngueln / Ünguëmn.
Espesarse: (Ponerse espeso) Pethn / Pëdn.
Espeso: Peth / Pëd.
Espiga: Lonko / Longko / (Del Trigo) Longko kachilla.
Espina: (Vejetal) Cavén / Churque / Wayun.
Espinas: (De pescado) Fothü / Fodü challwa.
Espinazo: (Sust.) Wingkül.
Espino: Cavén / Churque / Wayun.
Espitiru: Am / Pëllü / Pëlli / Pëllí / (De un muerto) Pilláñ / (Familiar) Pillan.
Esponja: Poñpoñ.
Espontáneamente (Adv): Kidu dwam / Kiduam / Kishuduam.
Esposa: Kure / Piñom / (Del tío paterno) Ñuke.
Esposo: (Sust.) Feta / Fëta / Piñom.
Espuma: Tror / Trorfan / (De mar) Chiway.
Espumar: Fülfülkelen / Fullülkélen / Trorfanünn.
Esputo: (Sust.) Tofken.
Esqueleto: (Sust.) Fororé / Réforo.
Esta: (Pron) Fey / Fei / Fechi / (Bien) Feley / (Bien así) Fewllenga / Fewlle nai / Fewlle llechi.
Establecerse: (En un lugar) Anün.
Estaca: Ünko / Ungko / (Con gancho) Changünko.
Estacar: Ñüngn.
Estacas: (Hacer) Ünkon.
Estallar: Trofn.
Estampido: Trüwn.
Estanque: Dawüll / Dawüll ko.
Estar: Küle / Mülen / Mëlen / (Así) Felen / (De barriga) Lëpükëlen / Lepülen.
Estatuto: Ngülam.
Estatutos: Ngülam.
Este: (Adj. Y Pronom.) Fachi / Feychi / Feichi / Fa / Téfa / Fá / Tefa / Fey / Fei / Fechi / Tëfachi / Fachi / (Este mismo) Fei tefá.
Estero: Idanmapu.
Estimar: Poyen.
Estimarse: Poyewn.
Estirar: (El cogote) Üwirkenun / Üwirkënun.
Esto: (Adj.) Fey / Fei / Fechi / (Det.) Tüfachi.
Estomago: Piuke / Pütra / Huata.
Estornudar: Echiun.
Estrechar: (Firmemente) Ngetraftrapemen / Nguëtraftrapëmn / (La derecha) Mankukeln / Mankuktun.
Estrechez: (Sust.) Trafme.
Estrecho: (Adj.) Ngetraf / Nguëtraf.
Estregar: Pingedün / Pinguëdün / Ünguern / Ünguerün.
Estrella: Wangülen / Wanguelen / (Muy brillante) Afóngkëlen.
Estremecerse: Ngeikufün.
Estrujar: Pëtrün / Këtrün.
Estudiante: Chillkatufe.
Estudiar: Chillkatun.
Estúpido: Ñoy / Ñoi.
Europeo: Wingka.
Evacuar: (El cuerpo) Mén / Mémen / Nguechin / Nguechkiënun.
Evaporar: Orkün.
Evaporarse: Tukurtripan.
Evaporizarse: Trukütripan.
Evidente: Tranalen.
Exacto: Lek.
Exagerar: Füthaln / Fücháln / Fucháin.
Exalación: Orken.
Examinar: Inákitun.
Exceso: (Adj.) Rumeñma.
Exclusivamente: R é.
Exclusivo: Ré.
Excremento: (Animal) Me / Mé / Nguechin / (Humano) Porché / Nguechinche.
Excrementos: Por / (Animales) Mé / (Humanos) Porche / Porché / Nguechinche.
Exigir: Pieln.
Éxito: Non / (Tener) Nordwamen / Tripan.
Expectante: (Estar) Peútulen.
Expectativa: Peütulen.
Expectorar: Kakülentun / Kaqülentun.
Expensas: Afmayewn.
Explicar: (Bien) Trananentun / Tranánentun.
Expresar: Tranánentun.
Expresarse: (Adecuadamente, con propiedad) Trananentun.
Exprimir: Pëtrün / Këtrün.
Expuesto: Tranalen / Chañalen / Tranálen / Tranákënun / Tranákenun.
Extasiado: Küimin.
Éxtasis: Péuma.
Extender: Lafpemen / Lafpëmn / Lafpemnentun / Püdemen / Püdëmn.
Extenderlo: Netrünkün.
Extender: Lafpëmn / (A lo largo) Nëtrünkënun / Nëtrüngkün.
Extenderse: Püdn / (Horizontalmente) Laf.
Extendido: Ingaf / Wifkëlen.
Exterior: (De las cosas) Ath / Ad / A d / Wekun / Wekuntu.
Exterminar: Pezamen / Pëshamn / Cheupëdün.
Extraer: Ütrefn / (La Machi enfermedades chupando) Ülutun.
Extranjero: Witran.
Extraño: Kakeche.
Extraños: Kákeche.
Extremidad: Wechu / Wechun.
Extremo: Afpeyüm / (Adv.) Wechuntu / Wechuñuma.

F
Faja: Trariwe.
Fallecer: Lan.
Fallo: Dëgu / Dungu / Dëngu.
Falsear: Ñüngkün.
Falsedad: (Adv) Rekoyla.
Falsedades: (Levantar) Trürém eldëngun.
Falta: (Cometer una) Werineluwn.
Faltar: (Al cónyuge) Ñuan.
Familia: Cüpal / Künga / Küpal / (Mi) Kuñül / Pukuñil.
Fanático: (Sust, de las carreras) Kudefe.
Fanfarrón: Mal-mal.
Fantasma: Alhue-chel / (Criatura nacida con los pies torcidos) Aillepe.
Farra: Ayecantun.
Fastidiar: Piaweln / Afeln / Afein.
Fastidiarle: Ñon.
Fastidiarse: Ñon.
Fastidio: Afelnwn nguen.
Fatiga: Rünü.
Fatigado: Trëllfun.
Fauces: (Sust.) Ngiñngo / Nguiñngo.
Favor: (Hacer un ....) Fërénen / Ferenen.
Faz: Ad / A d.
Fe: Mupiln.
Felicitación: Pentëku.
Felicitaciones: Penteku.
Felicitar: Pentekun / Pentëkun.
Feliz: Cumelen.
Femenino: Domo.
Fermentar: Fain / Fain yëmn.
Fertilidad: Rayen.
Feo: Tutennolu.
Fertil: (Adj.) Mon.
Feto: (Abortado) Lludkünpeñeñ.
Ficción: Epeo / Epeu.
Fiebre: Are / Aling / Aré.
Fiel: Tankünien / Tangkünien.
Fierro: (Sust.) Pañillwe / Pañiwe.
Fiesta: Kawiñtun / Cahuiñ / Camaricun / Kawiñ.
Fijarse: (En algo) Lliwan / Lelinien / Llaituchen / Llaitun.
Fila: (Sust y Adv.) Wif / (Estar en…) Pitrülkelen / Pitülkélen / (Uno por uno) Winwin / Wiñwiñ.
Fin: Av / Avpun.
Final: Puwun.
Finalizar: Fenté / Afel apemn.
Finalmente: Pwun.
Fingir: (Estar enfermo) Kütranufaluwun / Kutranufaluwn / Kitranufaluwn.
Fino: (Adj.) Péllüf.
Firme: (Adj) Newen / Yafü / (Estar) Newenkelen / Newenkëlen.
Firmeza: Newenkëlen.
Flaco: Chrongli.
Flauta: Pifelka / Pifilka / Pifëlka / Pifëlka.
Flecha: Pülqui / Pülki / Pëlki / Pelki.
Flema: Kanülün.
Flexible: (Adj.) Üñad.
Flojera: Chofünguen.
Flojo: (Ser) Chofün / Chofünguen.
Flor: (Sust.) Raiguen / Rayùn / Rayen / (De cenizas) Achelpeñ / (De Copihue) Kodkella / Kodkëlla.
Florecer: Rayün / Tëkufënn.
Flores: (Artificiales, para adorno) Perkiñ / Pedkiñ.
Flotar: (Sobre agua) Fochentun.
Fluctuar: (Sobre el agua) Fochentun.
Fluir: Witrun.
Fogón: Cüchralhue / Kütralwe.
Fosa: (Sust.) Renga / Rengan / (Hacer una…) Rengan.
Forastero: (Sust.) Witran.
Forcejear: Newentun.
Forjador: (Del metal) Rëtrafe.
Forjar: (Metal) Retran / Rëtran / Tranan / Tranán.
Forma: Ad / A d.
Formal: (Adj.) Ngenel / Nguenel.
Formar: Yimëmn / Mumëin / Mëmëin.
Fornicar: Üñamtun / Pënen.
Forrar: Püñemeln / Püñëmeln.
Fortin: Malal.
Fortuna: Cullin.
Forzar: Newenman / Newentun.
Foto: Athentun / Athtun.
Fractura: Huachro.
Frazada: (De lana) Pontro.
Fregar: Pinguëdün / (Como quitando manchas) Pinguëdnentun.
Frente: (Sust.) Itrótripa / (Adv, de frente) Reñma / (Adv, frente a…) Itrotripa / Itrotripa mew / Itró tripa meu / (Adv, frente a frente) Puñma / Puñ meu / Puñmew / (Estar con la frente arrugada) Tronolen.
Fresco: (Adj.) Vircü / Firkü / Fidkü / Füdkü / Fürkü.
Frío: (Adj, y Sust.) Wëtrë / Uchren / (Tener) Wëtren / (Hacer frío) Wëtrenguen / (Ser muy frío) Ngenwetré / Nengwëtré.
Frisos: Poñpoñ.
Frotar: Ngëñkün.
Fructificar: Fënn / Fénn.
Fruta: Vun / (De Arbol) Fénmamell.
Frutilla: Kelleñ / (Chilenas) Llaweñ.
Frutillas: Kelleñ.
Fruto: Fen / Fën / Fënn / (De Arbol) Fénmamell.
Fucsia: (Bot.) Chillko.
Fuego: Cuchral / Kütral.
Fuelle: Pimuwe.
Fuente: (De agua) Wéfko / Wüfko / (De luz) Pelontuwe.
Fuerte: (Adj) Kona / Yafün.
Fuerza: Newen / (Tener) Newenkelen / Newenkëlen.
Fumar: Púchremn / (Tabaco) Petremtun / Pëtremtun.
Fundir: (Metales) Kofiln / Kofilman.
Furúnculo: Moi.
Futuro: Vule.

G
Gallina: Achawal / Achawall / (Sust. Apócope) Achaw / Achau.
Gallo: Achawal / Achawall / (Sust. Apócope) Achaw / Achau / (Macho) Alka achawall.
Galopar: Wiraf / Wirafün.
Ganancia: (Sust.) Weu.
Ganar: Nordwamen / Weunentun / Weunien / Wewn.
Ganas: (Sust.) Apill / (Adv, Con buenas..) Ayüwnkechi.
Gancho: Chang.
Gangoso: Nangnangün.
Ganso: Kagnkeñ / Canqén / Calquén.
Gargajo: Kakül / Kaqül / Kagül.
Garganta: Pel / (Obstruir la..) Merlín.
Gargaras: (Hacer) Walwaltun / Walwaltupelün.
Garrote: Colcol.
Garuar: Púlen.
Gases: (Tener) Poipoikëlen / Poiün / Poipoyün / (Por la comida) Trelün.
Gastar: Afmayewn / (El filo) Trunguëmn.
Gastos: Afmayewn.
Gatear: Winolkiawn / Winoln / Ekonpran.
Gata: Narki / Nadki.
Gato: Narki / Nadki / (Montés) Wiña.
Gaucho: Huachu.
Gavilla: Kongka / Peñad.
Gaviota: Chëlle.
Gemelos: Küñe.
Gemir: Nekürün / Nikürün / Nëkürün / Nikü / Eyütun.
Generación: (Sust.) Yallel.
Generalmente: (Adv.) Fillkechi.
Genero: Llipi.
Gente: Che / Ché / (De dos tipos) Epu tripa che.
Gentil: Chremo.
Gentío: Wiluwilunguen.
Genuino: Ré.
Gesticular: Maichin / Maichikukn / (Mientras se habla) Maichitun.
Giba: Nguëtrufuri.
Girar: Wallotiawn / (Un manubrio) Chiwëd / Kiawëln.
Globo: Moncol / Monko / Mongko / Mongkol.
Glutinosa: Üpe.
Glutinoso: Üpe.
Glotón: Infe / Ife / Ifue.
Gobernar: Ngenen / Nguenn / Nguenën / Trokin.
Golondrina: Pillmaikëñ.
Golpear: Mütrongn / Mëtrülün / Mëtróngn / Mëtrongün / Tralofün / Tralofn / Tranan / Tranán / (Con los cuernos) Leftun.
Golpearse: Chefkün / (El pecho como señal de culpa) Mütronkantun / Mëtrongkantun.
Golpes: (Dar) Traiain / Traiaiün / Traiayün / Trawautun / (Hacer entrar a los…) Traiaitëkun.
Gordo: (Adj.) Mochri / Motri.
Gordura: Iwiñ.
Gotear: Lüykün / Lüikün / Chüdkün / Chidkün.
Gotera: (En el techo) Wak / Waq / Wakn.
Gozar: Alavn.
Gozo: (Darlo) Trüyüwëin / Trüyüwëlkan / (Tener) Trüyüwëlkelën / Trüyüwëlkaukëlen.
Gracias: Chaltu.
Gracioso: (Adj.) Ayekafe / (Hombre) Yekan wentru.
Grande: Vucha / Fücha / Futa / Fütha / (Adj) Alün / Füthan / (Ser) Füchán.
Granizada: Piren.
Granizar: Piren.
Granizo: Pire.
Grasa: Iwiñ.
Gratis: Ngamo / Reantü / Réantü.
Greda: Rak / Raq.
Grieta: Trow / Trou.
Grillo: (Insecto) Kuninkuning / Kuningkuning.
Gringo: Huinca / Wingka.
Gris: Kasu / Kadü / Kashü.
Grisáseo: Kasun / Kadun / Kashi ad nguen / Kadunguen / Kasungen.
Gritar: Cuchrum / (Todos juntos) Ngoyngoyün.
Griterío: Ngouingonyün / (Provocar un..) Wakeñn.
Grito: (Emitir el grito Americano) Yapen.
Grueso: (Adj.) Fütharume / Fúchárume / Fuchárume / Ser) Shünguen / Rünguen.
Gruñido: (Del Chancho) Würwún / Würwúün / Würwúrn / Würwürün.
Grupo: (Familiar) Lof.
Gruta: Curco.
Guadal: Achren.
Guapo: (Adj.) Cheuúl / Kona / Nowü / Nowel / Noü.
Guardar: Elkünun / (Algo para otro) Elkaln / (Comida) Echeln.
Guerra: (Sust.) Hueicha / Weichan.
Guerrear: Weichan.
Guerrero: (Sust.) Weichafe.
Guía: Kamañ / Ngiyufe / Nguiyufe.
Guiar: Ngiyun / Nguiyuin / Ngiyuln / Nguiyuln.
Guiñada: Umërütukënun.
Guiñar: Umërütukënun.
Guiso: Kurantu / (De cordero) Apoll.
Gusano: Piru.
Gustarle: Kümentun.
Gusto: Cümen.
Gustosamente: (Adv.) Ayüwnkechi.

H
Haber: Mülen / Mëlen / (Sanado a alguien) Llafn / Llaftun.
Hábil: Adeluuve.
Habitación: Katrünteku / Mülehue / Mülewe / Mëlewe.
Habito: Neyen.
Hablador: (Adj. Y Sust.) Dëngufe.
Hablar: Dùngun / Dungun / Dëngun / (Consigo mismo) Dënguluwn / (Correctamente / oportunamente) Athengun / Addëngun / Nordengun / Nordëngun / (En forma selecta) Dullindenum / Dullindenun / (En voz baja) Kafkütun / Kafkün / Kalkü dëngun / (Mal de una pers) Kupiln / (De otro) Dënguyen / (Mapuche) Mapudungun / (Animales) Dëngun.
Hablarme: (Al oído) Kafkün / Kafküdengun.
Hace: (Tiempo) Kuyfi / Kulfi / (Rato) Tayi / Chay / (Adv, poco rato) Müchaywela.
Hacer: Mùln / Kenun / Kënun / Dewman / Deuman / (Bien algo o a alguien) Kümelkan / (Algo de varias formas) Kakenun / Kákënun / (Llorar a alguien) Ngümaln / (Olvidar algo a alguien) Ngoymaln / (Reír a la gente) Ayelchen / (Sufrir) Awün / (Fuego) Kütraltun / (Fuego primitivamente con dos palitos) Repun / Reputun / (Andar) Amuln / (Con uno lo que se le antoja) Fill adkan / (Algo con empeño) Deumadeuman / Deumatun / Deumayen / (Un puente) Kuykuitun / (Aparecer) Wepëmn / (Hablar) Dënguln / Denguln / (Que alguien pase hambre) Ngeñülchen / Ngeñüln.
Hacerse: Nguetun.
Hacha: Toqui / Toki.
Hacia: (Adv) Kiñepele / (Allá) Ayepale / Ayépële / Eyepele / (Acá) Fapele / Fachipele / (Dónde) Cheu pële / (El norte) Pikumpele.
Hallar: (Bueno un asunto) Athentun / Athtun.
Hamaca: Chichue.
Hambre: Llipün / Llipun / Entrin / Ngeñü / (Tener) Ngeñün.
Hambruna: Filla / Filia.
Haragán: Airan.
Harina: (Cruda) Rengo / (Hacer) Rengon / Rengown / Rëngorl / Rëngun / (Tostada) Mürke / Mürken / Ullpez.
Hasta: Ula / (Conj. Cop.) Kenü / Kei / Keyü / (Ahora) Fanten mew / Fanté / Lantén meu / (La muerte) Lanpu.
Hastiarse: Ñon.
Hecharse: (A perder) Chafodün.
Hechicera: Kalku.
Hechicero: Kalku.
Hecho: (Dejar) Deukënun.
Helada: Piliñ / Trangliñ.
Heladas: (Producirse) Piliñn.
Helado: (Estar) Wëtren.
Helar: Piliñn / Trangliñ.
Helarse: Trangliñman.
Hendidura: Trow / Trou.
Hendirse: Trown.
Herida: (De cuchillo) Chüngarün.
Herido: Allfen / (Adj, ser..) Allfün.
Herir: Allfüln / (Con arma blanca) Chüngarün.
Hermana: (De una mujer) Domo lamngen / (De un varón) Deya.
Hermano: (Mayor) Inan lamngen / Unen lamngen / (Con su hermana) Lamgenwen / (De un varón) Peñi.
Hermoso: Tremo.
Herrero: Retrafe.
Hervido: Wadkün.
Hervir: Faiyemen / Fain yëmn / Truftrufn / Wadkümen / Fülfülkelen / Fullülkélen.
Hiel: Ütrum.
Hierba: (Medicinal) Lawen.
Hierro: Pañilhue.
Hijito: Fochem.
Hija: (Del padre) Ñawe / (Del tío materno) Ñuke / Ñukentu / (De la Madre) Peñeñ.
Hijo: Fotem / (De un hombre) Fotüm / (Mayor) Chachaw / (Menor) Kepuche / (De la Madre) Peñeñ.
Hijos: (De mujer) Puñeñ.
Hilandera: Füwche.
Hilar: Füwn.
Hilo: Füw.
Hinchazón: (De estómago) Poin.
Historia: Nütram.
Hogar: (Fuego) Kütralwe.
Hollar: Pënokëtuyen.
Hollejo: Trölef / Trawa.
Hombre: (Sust.) Wentru / (Diablo) Ñiwa wentru.
Hombros: (Estar encogido de Hombros) Ponorkelen.
Homicida: Langümchefe.
Hondo: (Adj) Llufü.
Hondura: (Sust) Llufü.
Honesto: Ichroche.
Hongo: (Comestible del Roble) Diweñ.
Honrar: Shakin / Rakin.
Horizontalmente: Lafn.
Hormiga: Kollella.
Horrible: Yamn nguen / Yañn nguen.
Hostilizar: Kayñetun.
Hoy: Fachantü / Fachiantü / Fachi antü / Pichi tay / Tayí / Chay.
Hoyo: Lolo.
Hoyos: (En la cara por viruela u otros) Pilo / (Tener) Pilolewen.
Hueco: (Adj. Y Sust.) Trotrol.
Huerfano: Kulme / (Adj.) Kuñifal / Kuñifall.
Hueso: Foro.
Huevo: Kuram.
Huir: Lefn / Leftripan / Nekuln.
Humedecer: Narfümen.
Humedecerse: Üren.
Húmedo: (Estar) Narfülen.
Humilde: Pëñeñwn nguen.
Humillarse: Llellipulen / Ngillawn.
Humo: Pùchro / Fitruñ.
Humor: (Estar de buen humor) Trepedwamen / Trepeduamn.
Hundirse: Lanen / Lanaken / Ürfin.
Hurtar: Chukin.
Huso: Ñimkun.

I
Icono: (Del Trariwe) Ñimin.
Idea: Duam.
Idioma: Dùngun / Dëngun / (Patrio) Mapudungu.
Idiota: Code.
Ignorante: (Adj.) Kimno.
Igual: Trür / (Adj) Kiñentrürn / (Ser) Trürn.
Igualmente: Chak / Trür.
Ileso: (Adj.) Mongkol / Mongkolen / Mongkolkëlen.
Imagen: Athentun / Athtun.
Imaginarse: Peykiñn / Peykiñtun.
Imitar: Inawentu / Inádentun.
Impacientar: Ningayüln.
Impacientarse: Ningayün / (Un caballo) Üñan.
Impaciente: Ningayüfe.
Impar: Well.
Impedir: Katrüdengun.
Impeler: Rëtren.
Imperfecto: Well.
Impudico: Ñua.
Inadvertidamente: Upedwan / Upéduam / Upëduamkechi.
Inanición: Entrin.
Incendiar: Kulan / Kulatun / Kütraln / Kütraltun / Petren / Petrentekun.
Incitar: Ngechaln.
Inclinado: (Adj) Kelün.
Inclinar: Kelüruln / Kelüweln.
Incluso: Kütu.
Incoherencia: Trungen.
Incompleto: Well.
Incorrecto: Welulen.
Indeciso: Ñuin.
Indicar: Üitun / Ümtun / (Algo con señas) Üwemen / Üwëmn.
Indice: (Dedo) Dichó changëllkuq.
Indígena: Mapuche / Réche.
Infeliz: cuñival.
Infiel: Ñuan.
Infiltarse: (Agua en el suelo) Trürmün.
Inflar: Pimuntekun.
Ingle: Llawepütra.
Iniciar: (Algo) Llitulün / Ñitholn.
Injuriar: Trewalkan.
Inmaduro: Karü.
Inmoral: Ataltùcu.
Inocente: Huerinquenolu.
Inpropiamente: (Adv) Pekan / Pekankechi.
Insecto: Kuningkuning.
Inseguro: (Adj.) Ran.
Insignificante: Pichin.
Insistencia: Reyen.
Insistir: Ngangewn / Përëmn / Nganguewn / Ngeñikan / Peremen / (Mucho) Yayun.
Insolente: Cochim.
Inspirar: Neyüntekun / Neyüntëkun.
Instigar: Ngechaln.
Instruir: Mumeln / Mumëin / Mëmëin / Trürëm dëngu / Yimëmn.
Instrumento: (Morf. Verb) Peyüm / (Musical hecho de calabaza) Wada.
Insuflar: Pimuntekun.
Insultar: Lukatun.
Integrar: Puümtun.
Integro: Kom / Mongkolen / Mongkolkëlen.
Inteligencia: Rakidwam.
Inteligente: Quimval.
Inteligible: (Adj.) Kimfal.
Intención: Dwam / Rakidwam.
Intercambiar: Eluwn.
Interceder: (Por alguien) Ngillañpen / Dënguñpen.
Intereses: (Financieros) Yalln / (Defender sus …) Pepiukëlen / Pepiwn.
Interior: (Adv, en el) Ponwitu.
Interrogar: Ramtudengun.
Interrumpir: Katrüntekun.
Intestinos: Küllche.
Intimidar: Llükatuln.
Introducir: Ngedefkenun / Nguëdefkënun.
Inundación: Mangiñ / Tripakon.
Inútilmente: Ngenopeda / (Adv) Ngellungenam / (Expr. Verbal) Reantü / Réantü.
Invalido: Añken / Kütranfe / Kutranfe.
Invernal: Pukemen / Pukemngen.
Invierno: Pukem.
Invitar: Mütrümün.
Ir: Amun / Cun-un / Amon.
Iris: (Del ojo) Relmungé.
Irse: Amutun / (Al fondo) Llidn / Llidnaqn / (Por el agua) Amukonü / Amun / Iramukonü.
Isla: Huapi / Chankiñ / Wapi.
Izquierda: Huele.

J
Jactancioso: (Ser) Malmangen.
Jactarse: Malmakawn.
Jaguel: Cünan.
Jarro: Metawe.
Jefatura: (Ser el jefe) Ngendengun.
Jefe: Lonco / Lonko / Longko / Ñithol / (De un trabajo) Ngenküdaw / (En la guerra) Toki.
Joroba: Ngetrufuri / Nguëtrufuri.
Joven: Hùeche.
Jovencita: Malen / (Hermosa dueña de un lugar acuático) Wala.
Joya: (Piedra azul) Llanka / Fem, de plata) Trarülongko.
Juego: (De azar) Kudewe.
Jugador: (De Chueca) Palife / (De azar) Kudefe.
Jugadores: (Los dos que inician el juego de Chueca) Shüñullfe.
Jugar: Awkantun / Kuden / (Chueca) Palin / Palikantun.
Juguete: Püñeñcantu.
Jugo: Korü.
Junquillar: Rementu.
Junquillo: Reme.
Juntamente: Kiñerun / Kiñewn.
Juntar: Ngelemen / Reyiln / Reyimen / Reyimkenun.
Juntarse: Ngeln / Trafkonen / Trafn.
Junto: Chak / (A) Traf.
Juntos: Kiñerun / Kiñewn.
Jurar: Ran.
Justicia: Huívlu.
Justificado: Kümentun / Adtun / Adentun.

K

L
La: (Art. Det.) Ti.
Labios: Mellfü.
Labrado: Kaf.
Labrador: Ketrafe.
Labrar: Kafn / (La tierra) Kaykun / Kaikün / (Una piedra) Rütrin.
Lactante: Shushun / Wawa / Guagua.
Lado: Kadil / (Adv, a este…) Nonpa / (A un..) Kiñepele.
Ladrar: Wanküln / Wankün.
Ladrón: Chukinfe.
Lagartija: Fillkun.
Lagarto: Kirke.
Lago: Lauquen / Lafken.
Lagrima: Cúllen / Kelleñu.
Laguna: Dawüllko / Dawüll ko / Dawüll / Lafquen.
Lana: Kal.
Lanudo: Kalchaki / (Adj.) Weke.
Lanza: Huaiqui / Kalla / (De Colihue) Rëngui.
Lanzar: Ütrefn.
Largar: Neln / Nelemen / Neltun.
Largo: (Adj.) Wif.
Laringe: Treko.
Latido: Treftrefün.
Laurel: Triwe.
Lavandera: Kechakafe / Kechatufe.
Lavar: Kechan / Kechankan / (Ropa) Küchatun.
Lavarse: (La cara) Kellumen / Kellumtun.
Leer: Chillkatun / Chilcatun / Leyen.
Lejos: Alüpu / Fentrepu / Alümapu / (De…, prep) Kamapu.
Lengua: (Órgano) Kewen / (Idioma) Dëngun.
Lenguaraz: Chilcatuve.
Levadura: Podkol.
Levantable: Lemfaln.
Levantar: Peramen.
Leyenda: Ngutram.
Liberar: Müñaltun / Mëñaln / Mëñaltun / (A alguien) Montuln.
Librarse: Montun.
Libre: Quidu / Müñalkyawn.
Libremente: Müñalkyawn.
Libro: Chillka.
Licor: (Chicha) Pülku / (De maíz) Muday / (Hacer Chicha) Pülkun.
Ligero: Lef / Nekul / (Adj.) Trüf / (Adv) Awe / Matu / Matumatu / Ngeñika / Ngueñika.
Límite: (De algún lugar) Inalmew / (Del mar) Aflafken.
Limpiar: Iyudün / Chiwulln / Chiwulltun / Luyefeln.
Limpio: Lif / Luyef / Meyuth.
Linaje: Künga / Mütrem / Mü trem.
Linda: Tuten.
Lindo: Tuten.
Liquido: (Adj) Kongen.
Liso: Luyef / Meyuth.
Listo: (Estar) Pepikawün / Pilelkaukëlen.
Llamar: Mütrümün.
Llano: Laf / Lür / (Suelo) Llünged.
Llanura: Lavmapou.
Llegar: Acun / Akun / (A las orillas) Inalpun / (A último momento) Iñalen / (A acá) Llekülepan / (A allá) Llekülepun / (A tiempo) Trepan.
Llenarse: Apolen.
Lleno: (Adv) Apon.
Llevar: Cülìn'n / Yen / (Consigo) Myawüln / (En caballo) Mankadn / (Al desierto / despoblado) Üweln / Mankadyen / Mangkadyen / (En brazos) Metan / Metakenun / Metanien.
Llorar: Kelleñumeken / Ngüman / Kelleñutun / (Seguidamente y tristemente) Ngümanngümangen.
Llover: Maun'n / Mawinün.
Llovizna: Pute.
Lluvia: Mawün.
Lo: (Art. Det.) Ti / (Haré) Feman.
Loco: (Adj.) Huedhued / Wedwed.
Locura: Ñuakutran.
Lodo: Chapa / Chapad / Pele.
Loma: Huincul.
Luego: Pürüm / (Adv) Müchay.
Lugar: Lof /(Dónde hubo una casa) Rukawe / (Dónde hay) Hue / Quen / Mo / (Sagrado) Rehue / (Dónde se puede cruzar un río) Nontuwe / (De ceremonia) Ngillatuwe / (Establecido para un encuentro) Trafwe.
Luna: Küyen / (Creciente) Pürn / (Menguante) Pürnakn.
Luz: Lighuen / Pelo / Pelom / (En la luz diurna) Reantü.

M
Machacar: Tranan / Tranán.
Macho: Alka.
Madera: Mamüll / Mamëll / Mamill.
Madrastra: Ñeñeñuke.
Madre: Ñuque / (De niños) Ngenpeñeñ.
Madrugador: Liwenwitrafe.
Maduro: Afün.
Maiz: Karüwá / Hualung / Üwa / Wa / (Tostado) Cotar / Kunarke.
Mal: (Agüero, presagio) Perimol.
Maldad: Kalku / (Hacer) Awüllan.
Maldades: (Sufrir maldades) Awüngellan.
Malhechor: (Sust.) Wedáñma / Weráñma / Wesháñma.
Malicia: Ngenén.
Malo: Üñfi / (Sust, el..) Wekufü / (Hacerse) Wedáwn / (Adj, muy...) Wedáñma / Weráñma / Wesháñma.
Maltratar: Athkan / Awükan.
Mama: (Pecho) Moyo
Mamá: Ñuque.
Mamar: Moyon / Moyoln.
Manantial: Wéfko / Wüfko.
Mancha: (De barro) Pod.
Manchar: Podëmn.
Mandar: Ngenen / Nguenn / Nguenën / Pin / Trokin / Nguiyun / Nguiyuin / Nguiyuln / Werküln / Werkülün / Werkün.
Mandato: (Tener el mando) Ngendengun.
Mandíbula: Coliuün.
Manifestar: Kimeln / Entun / Kimeltu / Nentun.
Mango: Tupeyüm / Tunguepeyüm / Nüpeyüm.
Mano: Cug / Kuk / Kup.
Manojo: Kechung / (Sust.) Këchung.
Manso: Ñom.
Manta: Poncho / Mancun / Ponchro / Makuñ.
Manteca: Iwiñ.
Mantener: (A alguien) Ileln / (En buenas condiciones) Kümefemnien.
Mantilla: Küpanm / Kepam.
Manubrio: Tunguepeyüm / Tupeyüm / Nüpeyüm.
Manzanilla: Poquil.
Mañana: Uùle / Ule / (Al día sig.) Wülemeu / (Sust) Liwen / (Adv, por la…) Liwen / (En la) Puliwen.
Mañas: A d.
Mapuche: (De raza pura) Reche / Réche.
Mar: Lafken.
Marchar: Trekan.
Marea: Mangiñn.
Marearse: Uyün / Uyüluun.
Margen: Üpel.
Maricón: Weye.
Marido: (Sust.) Feta / Fëta.
Mariposa: Cùchi.
Mariposas: Llamkellamke / Llampedken.
Martillar: Tranan / Tranán.
Martillazos: Traiain / Traiaiün / Traiayün.
Martillo: Tranahué.
Más: Doy.
Mascar: Ülanen.
Mascara: Collon / Takuangewe.
Masculino: (Adj.) Wentru.
Matar: Langümün / (Un caballo) Ilokawellün.
Matarse: Lakon.
Matorral: Retronentu / Retrontu / (De Espinos) Wayunentu.
Matrimonio: Fetawen / Kurewen.
Matriz: Coñihue.
Mayor: (Dedo) Ranguintu.
Mecer: Ngeikun / Ngeikülln.
Medano: Catriló / (De piedra) Curaló / (Verde) Cariló.
Mediador: Rangiñelwe / Ranguiñelwe.
Medianamente: Ellá / Trokitu.
Mediano: Ellá / (Adj) Rangiñ.
Medianoche: Rangipun.
Mediar: Katrüdengun.
Medias: (A medias) Rangiñma / Rangiñtu.
Medicar: Dan / Dachen / Datun.
Medicarse: Lawenen.
Medico: Machi.
Medidas: (Y semejantes) Trokiñ.
Medio: Ancao / (Adj) Rangiñ / (En medio de) Rangi / Rangui / Pu rangui / (Adv, en el…) Rangiñma / Rangiñtu / (Adv, en medio del cielo) Rangiñwenu.
Mediodía: Rangiantü / (Adv. poco después) Kelün antü.
Medir: (Con los brazos) Nüfkütun.
Mejillas: Paftraangue.
Mellizos: Küñe.
Menear: Mülpuwun.
Menguarse: Konmen.
Menor: Inan.
Menstruación: Kütran küyén / Kütre-küyen.
Menstruar: Küyentun.
Mentar: Üitun / Ümtun.
Mente: Rakidwam.
Mentira: Koyla / Ngenén / Nguënén / (Adv) Rekoyla.
Mentón: Ketre.
Meñique: Pichi-Changùll.
Mercaderías: Wéshakelu.
Merecer: Weunentun / Weunien / Wewn / (La muerte) Lafaln / Langümfaln.
Mes: Cüyen / Küyen.
Metal: (Sust.) Pañillwe / Pañiwe.
Meter: Ngedefkenun / Nguëdefkënun / Tekun / Tëkun / Shüñul / Shüñun / Shiñültëkun.
Mezclado: Reyilen.
Mezclar: Reifün / Reifún / Reipuin / Reifütun / Reyiln / Reyimen / Reyimkenun / (Con saliva) Kowemen.
Mezclarse: Reyin / Reyün.
Mezquino: Reküfe / Rëku / Rëküfe.
Mía: Tañi.
Miedo: Llüka.
Miedoso: Llükanchen / Llükaten.
Miel: Misqui.
Mientras: Lelu.
Mierda: Nguechin / (Animal) Mé.
Mío: Tañi.
Mirar: Adkintun / Kintun / Athkintun / Kinturuln / Kimturuin / Kintuwëin / Kintuweln / Lelin / (Abajo) Nakintun / Naqkin-tun / (Atentamente) Lelinien / (Con agrado, entretenido) Komün / Komütun / (Hacia otro lado) Kakintun / (Con curiosidad) Fiñmatun / (Amistosamente) Wenüiyen / (A lo lejos) Adkintulen / Adkintumeken.
Mirto: Ketri.
Mismo: Kidu.
Mitad: Llak / (Adv, a la mitad de algo) Anka / (Sust) Rangiñ / (Adv, por la ..) Rangiñma / Rangiñtu.
Mito: Ngutram.
Mocetón: Kona.
Mochila: (Bulto grande llevado en la espalda) Alwiñ.
Mocos: Merun.
Moho: Perkañ.
Mojado: (Estar muy) Keltrafkalen.
Mojar: Narfümen / (Mucho a alguien) Külchafülün.
Mojarse: Külchafün / (Mucho) Wilfodün.
Mole: (De plata) Lin Calel.
Moler: (Maíz, para hacer pan) Kekün / (Maíz para hacer licor) Mudayün.
Molestar: Piaweln.
Molido: Chad.
Molinero: Rengofe / Rengufe.
Molleja: Rùcul.
Momento: (Adv, en el…) Müñal.
Monito: (Del monte) Colocolo.
Montaña: Mawida / (Azul) Calfumahuida.
Montar: Peran.
Monte: (De Cacayes) Chacayel / (De las almas) Pillanmahuida / (Grande) Vutamahuida.
Montículo: (De tierra) Kepe.
Montón: (De cosas) Tumaw.
Moño: (En el pelo) Ngetro / (En la frente de un caballo) Kemchol.
Morcilla: Ñachi.
Moribundo: Lalen.
Morir: L`a / Lan.
Mortal: (Adj) Lapeyüm.
Mortalmente: (Estar… enfermo) Lakutrankelen / Lakutrankëlen.
Mosca: Pelü.
Mosquito: Yalü.
Mostrar: Kimelü / Pekenun / Pengeln.
Mover: Nengümün.
Moverse: Nengn / (Dando vuelta) Chiwedkiawn / (Oscilando) Ñünkun.
Mozo: Kona.
Muchacha: Malen.
Muchacho: Üñam.
Mucha: (A mucha distancia) Alüpu.
Muchas: (Veces) Alduchi.
Muchísimo: Kad / Kadel / Kadef / Kadeltu.
Mucho: (Adv) Alü / Fentren / Müná / Mëná / Müté / Petrü / Pëtru / Rume / Rumeñma / Túten.
Mudarse: Welukënuwn.
Muela: Ulnga / Ülnga.
Muelas: Ülnga.
Muerto: L`a / La.
Mujer: Domo / (Recién casada) Nganpiñ / (Mayor y sin hijos) Kushepran.
Multiplicarse: Yalln.
Muñeca: (Mano) Troikuq.
Murciélago: Pinüike.
Murmurar: Dënguyen.
Musculo: Fën.
Musgo: Calmín / Poñpoñ.
Muslo: Llike.
Mutilado: Well.
Mutuamente: Epuñpele / Weluke / Welukon / Welukontu.
Muy (Adv): Alü / Müná / Mëná / Müté / (De noche) Alüpun / (Grande) Füthañma / (Cerca) Inau.

N
Nabo: Napur.
Nacer: Llekn / Lleqn.
Nada: Chemnorume.
Nadie: Iney no rume.
Nalga: Canque.
Nariz: Yüu.
Narración: Nütram.
Narrador: (Adj.) Nütramkafe.
Neblina: Chiway / Tukur.
Neblinoso: Tukurn.
Necesario: Duamfaln / Duamfalnguen.
Necesidad: Dwam.
Necesidades: (Cuando suben las) Afman.
Necesitar: Dwamen.
Necio: Ñoy.
Negocio: Dungu / Dëgu / Dëngu.
Negro: Curu / Curru / Kurü / (Y blanco alternados) Pürül.
Nevada: Piren.
Nido: Dañe.
Nietas: (De Abuela Materna) Chuchu.
Nietos: (Del Abuelo Materno) Cheche / (De Abuela Materna) Chuchu / (De Abuela Paterna) Kuku / (De Abuelo Paterno) Laku / (Del Tío Paterno) Malle.
Nieve: Pirén / Pire / Aylla / Llapüd / (Del diablo) Pirepillán.
Niña: Malen.
Niñita: Üllcha.
Niño: (Sucio) Ükaipue.
No: La / (Hay de qué) Feley / (Mucho, Adv) Allwe / Ellá / Newé / (Hacer mal a nadie) Chumia / (Muy) Newé / (Muy de noche) Ellapun / (Sé) Chemchei / (Sé cuando) Chamùlchei / (Sé dónde) Cheuchei / (Tiene pulgas) Villanher / (Adj, mucho, muy) Aimeñ / Aimün / Aimüneln / Aimeñeln / (Atreverse, osar) Yofün.
Noble: Ülmen.
Noche: Punon Choique / Pun / (Sust.) Trafuya / (Ser de) Punkelen / Punen / Punn / Punkëlen / (Hacerse de...) Trafuyan / Punn.
Nocturnamente: (Hacer algo de noche) Trafuyan.
Nombrar: Üitun / Ümtun / (Ponerle nombre a una pers.) Üieln / Üieltun.
Nombre: (De una pers.) Üi
Normas: Ngülam.
Norte: Picum / Piku.
Nosotros: (Todos) Inchín / Iñchiñ / (Dos) Iñchiu.
Notar: Kangeltun / Ngendwamen / (Algo) Lliwan.
Noticia: Chillka.
Notro: (Bot.) Notru.
Novedad: Dungu / Dëgu / Dëngu.
Nube: Tromü.
Nublarse: Tromün.
Nuca: To.
Nudillo: Troi.
Nudo: Peron.
Nuera: Naneng / (De un hombre) Püñma.
Nuestro: Taiñ / (Pron. Pos) Iñ.
Nuestros: (Pron. Pos) Iñ.
Nueve: Ailla.

O
O: (Conj. Disyunt.) Kam.
Obedecer: Feyentun / Mayn / Main / Müngeltun / Tankün / Tangkün.
Obediente: Mayfe.
Objeto: Wéshakelu.
Obligar: Newentun.
Obsenidades: (Cometer) Ñuakan.
Obseno: Ñua.
Observador: Lliwafe / Lliwatufe.
Observar: Ngendwamen / (Con calma) Ngenelkelen / Ngenelkelewen.
Obstruído: Ngef / (Adj.) Nguëf.
Obstruir: Ngepemen.
Obstruirse: Trafn.
Obtusarse: Trungen.
Ocho: Pura.
Ocultar: Elkaltun / Elkatun / Elkan.
Ocupar: (Momentáneamente) Tutun.
Ocuparse: (De algo) Konn / (De alguien) Kuñültun.
Ocurrencia: Konman / Lliwan.
Ocurrir: Rupan.
Odiar: Üden / Üdenentun / Üweln / Üdewëln.
Oeste: Conhueantü.
Oficial: Kellu.
Oficiantes: (Rituales) Ngillatufe.
Ofrecer: Manaln.
Ofuscación: (De vista) Tretrin.
Oído: (Órgano) Alcüpeyün.
Oír: Allkün.
Ojalá!: (Adv) Pewmangen.
Ojear: Leliuúln.
Ojo: Ngue / Kuralnge / Nge / (De la aguja) Pilun.
Ola: Foche / (Levantar olas) Reweln / Rewemen / (Resaca del mar) Rew.
Olas: (Cuando se retiran) Kontun.
Oler: Nümün / (Mal) Nümün.
Olla: Challa.
Olvidadizo: (Ser) Upentengen / Ngoymanten nen.
Olvidado: (Ser) Ñamekonün / Ñamekelen / Ñamkëlen.
Olvidar: Ngoyman / Nguyün / Ñamemen / Rumedwamen / Upen / Upedwamen.
Olvido: (Adv, por olvido) Ngoymakechi.
Ombligo: Vüdo.
Omitir: Kiñepeleknun / Kuñe pëlekënun.
Opinión: Rakidwam.
Oponerse: Traftun / Traketun / Traqtun.
Oprimir: Trañmanakemen.
Orador: (Sust.) Weupife.
Orar: Dënguñpewn.
Orden: Pipiel.
Ordenado: And / Adkëlen / Adnguen.
Ordenar: (Poner en orden) Pepikan.
Oreja: Pilùn / Pilun.
Orgulloso: Kawchu.
Oriente: Tripawe antü.
Orificio: Nülapeyüm.
Orilla: Üpül / Upülüpül / Üpel / (De algún lugar) Inalmew / (De algo) Inal.
Orillas: (Estar en las) Upülkülen / Üpültulen.
Orina: Meñmaw.
Oro: (Sust.) Milla.
Ortiga: Kuri.
Oruga: Petrew / Pëtreu.
Orzuelo: Pedinge.
Oscuridad: Dumiñ / (Cuando te sorprende) Dumiñman.
Oscuro: Dumiñ / Kurü / (Adj) Dumiñgen / Dumiñkalen / Kurün.
Otoño: Hualung.
Otra: Kañpële / (Persona) Kangelu / (Vez) Ka.
Otro: Kangechi / Kangelu / Ka / (Adj. entre dos) Kañpele / Kañpële.
Otros: Kake.
Oveja: Ufisa/ Ofida / Ofisa / Ofisha / Weke.
Ovillo: Treko.

P
Pacer: Ütan.
Paciente: (Ser) Ñochidwamlen / Ñochidwamkelen / Ñochiduamlen / Ñochiduamkëlen.
Pacientemente: (Adv) Kümelka / Kümelkalechi.
Pactar: Dakeltun.
Pacto: (Jurar un pacto dándose la mano) Mankukeln / Mankuktun / Mankuqn / Mankuqn / Mankuqtun.
Padre: Chaw / Chao / (Con su hijo) Fotemwen / (Del hijo) Ngenfotem.
Padrecito: Chacha / Chachai.
Pagar: Kullin.
Pago: (Dinero o cualquier cosa dada o aceptada como pago de algo) Kulliñ / (Por una esposa al padre de ésta) Mafün.
País: Mapu.
Paja: Küna.
Pajarito: (Cantor matutino) Diuka.
Pájaro: Üñen / Üñëm / (Acuático) Wala.
Palabra: Nemeln / Nütram.
Palitos: (Para prender fuego) Repu.
Palo: Mamüll / Mamëll / Mamill / (De brujo) Latuwe.
Paloma: Kono / Conulaf.
Pampa: Lelfün.
Pan: Covque / Kofke.
Panadero: Kofkefe.
Panificar: (Hacer pan) Kofken.
Pantalón: (Chiripá) Chamall / Chiripa.
Pantano: Fotra / Kulpad / Wengko.
Pantanoso: (Adj) Fotrangen / Kupladngen / Ñathi.
Panza: (Sust.) Guatrache / Guata / Huata / Pütra.
Papa: (Veg) Poñi.
Papá: Chaw / Chao.
Papal: Poñilwe.
Paperas: Cachin.
Papito: Chacha / Chachai.
Par: Mür / (Añadir otro elemento para formar un par) Müremen.
Para: (Qué?) Chumal? / Chumalu am?
Parásitos: Inaillutuve.
Parecido: Reke.
Pareja: Mür.
Parejo: (Adj) Kenkürkelen / Lür / (Adv) Lürkelen.
Parientes: (Cercanos) Athwen.
Parir: Koñun / Llekemen / Lleqëmn / (Gemelos) Küñen.
Parlamentario: (Sust.) Weupife.
Parpadear: Neminemitun.
Parrilla: Kankawe.
Parte: Trokiñ / Troy / (La) Troi / (Adv, en…) Llakechi / Llaqkechi / (De algo) Pentü.
Partes: Trokitu / Trokitroki.
Particularidad: (Sust.) A d.
Partir: Wëdamn / Wëdkan / (Salir) Tripan.
Partirse: Trüran / Wedan.
Pasado: (Lejano) Fentrepu / (Mañana) Epue / Epuwe.
Pasar: Ruln / Wëln / Wëin / (Algo extendiendo la mano) Nüwfün / (A allá) Rumen / (De nuevo) Rupatun / (Por un lado) Rupan.
Pasarse: (A este lado) Nonpan / (Al otro lado) Nonpun (La ocasión de hacer algo) Rupan.
Pasto: Kachu.
Pastor: Kamañ.
Pastorear: (Ganado) Weñimn
Pata: Namun / (Anterior del animal) Lipang.
Patada: Mangkün.
Patear: Mankün / Mangkün.
Patilla: Payun / Payum.
Patio: (Para fiestas) Lépün.
Pato: Cuchru.
Patria: Mapu.
Pavo: Cùpel-Cùpel.
Payaso: (Adj.) Ayekafe.
Pecado: Werineluwn.
Pecho: Rucu / Reku / Ruku / (Fem.) Moyo.
Pedazo: Pentü / Trelëf / Trëlëf.
Pedazos: (Adv, a pedazos) Ütrefke / Ütrëfke.
Pedernal: Queopu.
Pedir: Ngillatun / Puñmatun / (Ayuda) Inkatun / (Ayuda a un Machi) Machipin / (Prestado) Aretun / (Alimento) Wüfkün / Wifkün.
Pedregal: Kurantu.
Pegadizo: Ñüped.
Pegajoso: Üpe.
Pegamento: Üpe.
Pegar: Naln / Wirafn / Wirafün / (Apalear) Trepun / Trëpun / Trawawn.
Peinarse: Renatun.
Peine: Rena.
Pejerrey: Cauque.
Pelar: Chafn / Chafnentun / Sollkin / Dollkün / Lawëmn / (Papas) Chafpoñün / (El trigo) Lawemen.
Pelea: Kewa.
Pelear: Kewan / Kewatun / Naln / Weichan.
Peligro: (Sust.) Kuñiwn.
Peligroso: Kuñiungen.
Pellejo: Trelke / Trelke.
Pellizcar: Ñikethün / Rutretun.
Pelo: Lonko / Longko.
Pelota: (En juego de la Chueca) Pali.
Pena: (Tener) Weñangn / Weñangkëlen / Weñangkülen.
Pendencia: Dungu / Dëgu / Dëngu.
Pensamiento: Rakidwam.
Pensar: Rakidwamün.
Peñasco: Lil.
Pequeño: (Adj.) Pichi / Pëchi / Püchi / Pütrü / Pichin.
Pequeños: Pichike.
Perder: Ñamemen / Ñamëmn / (El conocimiento) Lan / (El pelo) Lawemen / Lawn / (Un objeto) Llankün / (El camino) Ñuin.
Perderse: Ñamen / Ñamn / Llangkün / Pezan / Pëdan / Pëshan / (En la profundidad del agua) Ñamekonün / Ñamekelen.
Perdido: (Andar) Ñamikuawn / Ñuiyawn.
Perdiz: Milùn.
Perdurar: Petulen.
Perecedero: Ñamefaln / Ñamefalngen.
Pereza: Chofünguen.
Perezoso: (Adj.) Chofü / Chofün / Chofünguen / Nape.
Perfecto: Tremo / Trür.
Perforar: Katan / (Hasta traspasarlo) Katarumen / (Lóbulos de orejas) Katan pilunen.
Perjudicar: Allfüln.
Peritoneo: Tampuchra.
Perro: Trehua / Trewa.
Persona: Che.
Perverso: Wedáñma / Weráñma / Wesháñma.
Pervertir: Teyteyemen / Teyëmn.
Pesado: Fane / (Adj) Fanen.
Pesar: (Algo) Fanetun.
Pescado: Challhua / Challwa.
Pescador: Challwafe.
Pescar: Challwan / (Con anzuelo) Külichallwan.
Pestañear: Neminemitun.
Petizo: (Adv) Pichipra.
Pez: Challwa.
Pezón: Lonkomoyo.
Picadura: Üna.
Picaflor: Pingùca.
Picante: Füré / Mutrü.
Picar: (Ref. a los insectos) Üpirn
Picarle: (A uno la piel) ünan / ünatun.
Picaro: Üñfi.
Pie: Namun.
Piedra: Curá / Kura / Kurra / (De moler) Kudi / Llafkeñ / (Azul, sagrada) Llanka.
Piedras: Pircas.
Piedrita: Pichicura.
Piel: Chrahua / Trawa.
Pierna: Chang / Chang-llique / Llike.
Piernas: (Estar con las piernas abiertas) Rekalen / (Colgar algo en las piernas abiertas) Rekakenun / Rekakënun.
Pieza: Mülewe / Mëlewe / (Hab) Katrünteku / Katrüntëku.
Pinchar: Ñikethün.
Pino: Pewen / Peweñ.
Pinos: Pehuenes.
Pintar: Wirin.
Piojo: Ten / Tün.
Pisadas: (Misteriosas) Palantelen.
Pisar: Penon.
Pisotear: Penoketuyen / Pënokëtuyen.
Pizarrón: Kura trafla.
Planicie: Lafkelen.
Plano: Laf / (Suelo) Llünged / Llüpülen.
Planta: Anümka / (Del pie) Penowe.
Plantas: Wéshakelu.
Platero: Retrafe.
Playa: Inalafken / (Limite de mar) Aflafken.
Pleito: Dungu / Dëgu / Dëngu.
Plenamar: Mangiñn / Tripanko.
Pluma: Pichuñ / (De condor) Manquelepi.
Plumas: Pichum.
Poblado: Trongn / (Estar muy) Trongen.
Pobre: Kulme / Kuñifal / Kuñifall.
Poco: (Adv, un) Pichi / (A poco) Allwe / (Antes o después) Chayiwela / Tayiwela.
Podar: (Ramas) Pilládentun / Pilládnentun.
Poderoso: (Ser) Pepiukëlen / Pepiwn.
Podrido: Funa / Pifun.
Podrirse: Funan / Pifunen.
Poema: ül.
Poesía: (Sust.) Ül.
Pollera: Quipan.
Pollito: Pin-pin.
Polvillo: Kothüu.
Polvo: Tufür.
Poncho: Ikella / Ikülla / Makuñ.
Poner: Kenun / Kënun / Tëkun / El / Traiaitëkun / (De costado) Kadikenun / (De espaldas) Paillakenun / Pailakënun / (En apuros) Fiñmaweln / (Raíces) Foliln / (Huevos) Kuramen / (En fila) Pitülkélen.
Ponerse: (Perezoso) Chofükenuwn / (De espaldas) Paillakenun / (El poncho) Makuñtun.
Poniente: (Lugar donde se pone el sol) Ngull.
Popa: Kelen.
Por: Meu / Mo / (Adv) Kiñepele / (Eso) Feymew / (Casualidad) Atho / (Qué?) Chumwelu am? / Chemñi duam? / Chemmew? / (Favor) Ferenen / (Todas partes) Munku / (El aire) Angka wenu.
Porción: Trokiñ.
Porciones: Trokitu / Trokitroki.
Porfiado: Roy.
Porfiar: Notukan / Nótukan.
Portero: Malal.
Poseer: Nien.
Posible: (Ser) Pepilfaln / Pepingen.
Poste: Ünko / Ungko.
Postema: Poi.
Posteriormente: Iñangey / (Adv.) Iñangue / Iñangui / Uñanguechi.
Pozo: Rengalnko.
Precisamente: (Adv) Müngelkechi.
Predisponer: (La trama de un tejido) Tononen.
Predomina: (Lo que..) Nguen.
Preguntar: Ramtun.
Premiar: Mañumen / Mañumtun.
Premio: Mañum.
Prendedor: Tupú.
Prender: Trarün / (Fuego) Leflepemen / Lëpëmn / (Fuego frotando palitos) Repun / Reputun.
Preocuparse: (Por alguien) Kuñüln.
Preparado: (Estar listo) Pilelkaukelen.
Preparar: Pepi / Pepikan.
Prepararle: (La cama a alguien) Ngütantuln.
Prepararse: Trüremuwun.
Presagio: (Malo) Perimol.
Presentarse: Weln.
Prestado: Are.
Prestar: (Algo) Arengelemen.
Prestarse: Wëluwn.
Primavera: Huilén / Peuñçen / Pewüngen / Pewünguen.
Primeramente: Wema.
Primero: Wema.
Primogénito: (De una Mujer) Üllchapeñeñ.
Principiar: (Algo) Tuwëln.
Principio: Ñitholpeyüm.
Prisa: (Tener) Ngeñikawkelen.
Privarse: Katrütuwun / Katrütuwn.
Probar: Pepiltun.
Proceder: (De) Tuwun / Tuwn.
Producirse: Weln.
Profundidad: (sust) Llufü.
Profundo: (Adj) Llufü.
Prohibir: Katrün.
Promesa: (Haber prometido algo) Pinyen.
Prometer: Üwëmn.
Pronto: (Adv) Awe / Matu / Matumatu / Peka / Pekachi / (Adj) Nekul.
Pronunciar: (Bien) Trananentun / Tranánentun.
Propagar: Munkun.
Propagarse: Püdn.
Propio: Kidu.
Proteccíon: Ültu.
Protejerse: (Servirse de algo para protegerse del clima) Ültukenun.
Provisión: (Para viaje) Rokiñ.
Provocar: Rumedwamen.
Próximo: Fel.
Prudente: (Adj) Ngendwam.
Púa: Waillil.
Pubis: Llawepütra.
Pueblo: Iñ mapuñmaniel ché.
Puente: Kuykuy / Kuy-kuy.
Pues: Piam.
Puesto: (Llevar puesto un vestido) Tekuyaweln.
Puja: Pëñam / Yopëñ.
Pujos: (Del parto) Konpakutran.
Pulga: Nerüm.
Pulgar: Vutachangüll / Füchá changëllkuq.
Pulido: Meyuth.
Pulir: Iyudün.
Pulmón: Pinu.
Pulsera: Traricu.
Pulseras: Traricuq.
Pulso: Neyün.
Puma: Nahuel / Pangi / Trapial / (Pardo) Colipán.
Punta: Wechu / Wechun / (De lanza) Waiki.
Puntillas: (Ponerse de..) Empfn / Empifkenwn.
Punto: Afpeyüm.
Puro: Re / Ré / R é.
Pus: Trar.

Q
Qué?: Chem? / (Cósa?) Chem? / (Hizo?) Chumi am? / (Le pasó?) Chumi am?
Quebrado: (Adj.) Trafon.
Quebrar: Watron / (Verb.) Trafon / (A los golpes) Trayayün.
Quedarse: Mülekan.
Quemado: Afn naqn / (Goteando) Chüdkünaqn.
Quemar: Kulan / Kütraln / Kütraltun / Petren / Petrentekun / (Algo aún verde) Kuipëdn / Kuipëln.
Quemarse: Lefkelen / Lefn / Petren / Petrentekun / Lëfn / Lefkëlen.
Querer: Ayewün / Ayün / Dwamen / Mayn / Main / Pin / Poyen.
Querido: (Adj) Poyen.
Quién?: Iney? / (Será?) Ineypeychi may?.
Quijada: Trangatranga.
Quijadas: Keliwen.
Quitar: Entun / Nentun / (El cuero entero a un animal) Llochon / Llokonentun / Ron.
Quizás: (Morf. Verb) Peafu.

R
Rabiar: (Hacer) Illkuln.
Rabioso: (Adj.) Illkufe / Roy.
Raíz: Folil.
Rajadura: Chafodün.
Rajar: Chafodün.
Rajarse: Chafodün.
Raleado: (Bosque) Tralüngkëlen.
Rama: Chang / Row / Rowmamell.
Ramaje: Row / Rowmamell / (De un arbol) Chagkin.
Ramo: (De flores) Ketrüngrayen / Këtrüngrayen.
Rampa: (De tierra) Kepe.
Rapar: (El pelo) Ngedun / Ngedunentun / Nguedünentun.
Rapaz: Müntufe.
Rápido: Pürü / Pürüm / (Adv) Matuke.
Rapiñar: Müntun / Müntunentun.
Rascar: Ruefn / Ruen.
Rasgar: Rifkan.
Rasgarse: Rifkan.
Rasguñar: Kawlitun / Kawürün.
Raspar: Ruefn / Ruen / Kafürn / kafedün.
Rato: (Antes o después) Tayiwela / Tayiwëla / Tayilen / (Adv, a cada rato) Müchayke / (Hace rato) Tayi / Pichi tay / Tayí / Chay.
Ratón: Deuü.
Rayado: Kalkin.
Rayar: Wirin.
Rayos: Omilen / (Del sol) Omilen antü.
Razonable: Kümentun / Adtun / Adentun.
Razonar: Rakidwamün.
Realidad: (Adv, en realidad) Ref / Reftu / Rëf / Rëftu.
Realizar: Deuman.
Rebaño: Kechan kulliñ.
Rebelarse: Awkan.
Rebelde: Awka / Auka.
Rebelión: Aukan.
Rebozado: (Estar) Onkollkelen.
Rebozo: Iquilla.
Recelar: Llükawn / Llükawkelen.
Recelos: Mëri.
Rechazar: Wemun / Wemün / (Comida por capricho) Werin.
Rechinar: Tritrürün.
Recibir: Llown / Nün / Tun.
Recio: Roy.
Recíprocamente: Welutu.
Recobrar: (La vista) Pukintutun.
Recodo: Nguión.
Recoger: Nünkepin / Ñemün / Ñemünkepin / Tunkepin / Ñëmin / Ñëmün / Ñëminkepin.
Recompensa: Mañum.
Recompensar: Trafmañumen / Mañumtun.
Reconciliar: (A uno con otro) Weñüikënun.
Reconocer: Ngendwamen.
Reconsiderar: Kimkuntun.
Recordar: Konenpan / Konenpanien / Kimniekan.
Recostar: (Un bebé en una cuna) Kupelwen.
Recto: (Adj.) Itró / Nor.
Rededor: Wallke.
Redondo: Chinked / Chügkëd / Chüngker / Chüngküd / Chüngkür / Trüngkai / Trongkai.
Reducir: Pichitun.
Reducirse: Witrakonn.
Reencontrarse: Peútun.
Referir: Nütramnentun.
Reflexionar: Piukentekun / Piukentëkun.
Refregar: Ketoyün / Ketrodün / Pingedün / Pinguëdün / (La ropa) Ngeñkün / Ngëñkün.
Refrescar: Firkümen.
Refrescarse: Firküluwun.
Refugiarse: Ültuluwun.
Región: Mapu.
Regocijo: ¡Kefafan!
Regoldar: Trelün.
Regresar: Akutun.
Reir: (Siempre, sin embargo) Ayekan.
Relámpago: Levque / Lüfke / Llüfke.
Relámpaguear: Llüfken.
Relato: Nütram / (Histórico o legendario) Ngutram.
Relinchar: Ngaingayün.
Reluciente: Aliun.
Relumbrante: (Adj.) Wilëf.
Relumbrar: Alofn / Wilëfn / Wilëfün / Lüfkümen / Lüfkümn.
Remador: Kawefe.
Remar: Kawen.
Remediar: Kochimtuln.
Remedio: Ñanculahuén / Lawen / (Sust) Machitun.
Remendar: Ñitheftun.
Remo: Kawewe.
Remolino: (De agua) Pewlko.
Renacuajo: Kolchaw.
Rendirse: Wëluwn.
Rengo: Küntro.
Renguera: Küntron.
Repartir: Trokin / (Carne en las fiestas) Katrüngelemen.
Repasar: Iñamtun.
Repeler: Wemun / Wemün.
Repentinamente: (Adv) Lloftukechi.
Repetir: Iñamtun / Pipingen / Pipinguen.
Replicar: Traftun.
Repugnar: Ünun.
Resagado: Iñalen.
Resbalar: Melkayn / Melkayün.
Resbalarse: Kaypedn.
Resbaloso: Kayped / Melkay.
Resecar: (Volver a secar) Piwemtun.
Resfrío: Convircún.
Resguardarse: (De la lluvia) Chütun.
Resistente: Yafün.
Resistir: Newentun.
Resolver: Pepiln.
Resonar: Aukiñn / Aukin.
Respetable: Ekufal.
Respetar: Ekun / Shakin / Rakin.
Respiración: Neyen.
Respirar: Kürüftun / Neyen / Neyün.
Resplandecer: Wilëfn / Wilëfün.
Responder: Llowdengun / Llowdëngun / Lloudëngun.
Restablecerse: Trürtun.
Restallar: Trofn.
Resuelto: (Adj) Athwamkalen.
Resultado: Neyen.
Resuscitar: Mongetun.
Retener: Niekan.
Retirarse: Witrakonn.
Retomar: Nietun.
Retrasarse: (Por descuido) Llaikelen.
Retrato: Athentun / Athtun.
Retumbarse: Ponomün.
Reumatismo: Alülun-voro.
Reunión: Kawiñ.
Reunir: Ngelemen.
Reunirse: Ngeln / Trafn.
Revelar: Nütramnentun.
Reventar: Pafn.
Revés: Ká ad meu / Ka ad .meu.
Revisar: Ngueltun.
Revivir: Mongetun.
Revolcarse: Imelkantun / Imelkyawn.
Revolver: (Verb) Reifütuntun / Reifütun.
Revuelto: Reyilen.
Rezar: Llellipun.
Rico: (Pers.) Ülmen.
Rincon: Ngiyón / Nguión.
Río: Lefi / Leuvú / Leufü / Leuvu.
Ríos: Puleuvu.
Rito: (Matinal) Pillantún.
Rituales: (Secretos) Voiguevoes.
Robar: Dayen / Chukin / Müntun / Müntunentun / (Ritualmente una mujer para casarse con ella) Nganpin / Nganpitun.
Roble: Coyam / Walle.
Roca: Lil.
Rociar: Petefeln / Petefman.
Rocío: Mülfem.
Rocoso: Lilentu mapu.
Rodar: Imeln.
Rodear: Walloñman / Wallotun / Malalman / Malaltekun.
Rodilla: Triló / Luku.
Roedor: Koipu.
Roer: Üngalün.
Rogar: Llellipun.
Rogativa: Dënguñpewn.
Rogativas: Nguillatún.
Rojizo: Coillil / Colín.
Rojo: Kelü / Kelün / Kelú / Coli / Collu / Queli / (Oscuro) Kum.
Romper: (Verb.) Trafon / Nguëtralün / Nguëtrálün.
Roncar: Taltaln / Traltralün.
Rondar: Wallotiawn.
Ropa: Tekulwun / (Tendida, colgada) Renenkelen / Renéngkëlen / (Blanda, suave) Pañud.
Rosa: Huincarayen.
Rostro: Ange / Angue / Ad.
Roto: Catri.
Rozar: Felman / Kulfen / (Un matorral) Retronen / Retrontun.
Ruborizarse: Kelütripan / Kelütripañman.
Ruido: (Sust.) Dëngun / (Hacer ruido) Rarakün / Palorlkiaw / Palorkiaw / (Confuso) Wakeñ / (De agua) Walwalün / (Del viento) Würwün / Würwüün / Würwürn / Würwürün.
Ruidos: (Hacer) Ngoyngoyün.

S
Saber: Quimm / Kimen / Kimn / Kimlu / (Algo) Kimkelen / (Hacer un trabajo) Atheln / (Tratar a las personas) Atheln.
Sabido:Kim.
Sabor: Ünel.
Sacar: Kiñepeleknun / Entun / Ütrefn / Nentun / (Algo escarbando) Keipünentun / (Las raíces) Foliltun / (Algo con los dientes) Üngarn / Üngarnentun.
Sacerdotisa: Machi.
Sacudir: Mütrün / Mütrürun.
Sacudirse: Mütrowtun.
Saeta: Pülki / Pëlki.
Sagaz: Lliwafe / Lliwatufe.
Sal: Chadi / Chasi.
Salado: Kotrü / (Adj) Kotrün.
Salar: Chadiñman / Chaditun.
Salió: (Del río) Tripalao.
Salir: Tripan / (A la vista) Weln / (Bien) Athtripan / (De) Tuwn / (Líquidos) Tayin / Trayintripan.
Salirse: (Líquidos) Weyun / Weyun nguen / Weyutripan.
Saliva: Kowen / Tofken.
Salivar: Tofkün.
Salpicar: Petefeln / Petefman.
Saltando: (Adv) Rünküwn.
Saltar: Rünkün / Rünkütun / (En un solo pie) Küntrotun.
Salteador: Müntufe.
Saludar: Chalin.
Saludo: Chalichen / (De mano) Fütha kuyfi.
Salvar: Tren / (A alguien) Montuln.
Salvarse: Montun.
Sanar: Mongen / (Una enfermedad) Machitun / (A alguien) Llafllapemen.
Sangrar: Mollfüñn / Mollfün / (De la nariz) Wakn.
Sangre: Mollvün / Mollfüñ.
Sanguijuela: Pethwiñ.
Sano: Tremo / (Adj) Llafkelen / (Estar) Mongeten.
Sapo: Llavachra / (Del agua) Arauco.
Saqueo: Malon.
Sarampión: Chraram.
Sauce: Chreige.
Savia: Korü.
Sazonarse: Trewn.
Se: (Sabrá) Kimngeay.
Secar: Ñipemen / Piwemen / Piwemn.
Secarse: Ankün / Ankülen / Ñifn / Piwen / Piwn / Piwün.
Seco: Anken / (Adj) Ankülen / Piwen / (Estar) Ankün / Piwelen.
Seguidamente: Inau.
Seguir: (Prep) Ina / Petulkan / Petuln / (Un sendero, una dirección) Repüyen.
Seis: Kayu.
Selva: Mawida / Lemu.
Semblante: Ange / Angue / Ad.
Sembrador: Ngankongife.
Sembrar: Ngan / Nganün / Ngankongin / Tekun / Tëkun / (Maíz) Awedn / (A trechos) Ngedefn.
Sementera: Ketrawe / Larn / Larün.
Semilla: Fen / Fën.
Sendero: Pichirüpù / Repü / (Abrir un…) Repüln.
Sentar: Trañman.
Sentarse: Anün.
Sentenciar: (De muerte) Langümfaln.
Sentimiento: Dwam / Piuke.
Señalado: (Adj.) Rakin.
Señalar: (Algo con la mano) Nüwfünpramen.
Separar: Pentüln / Wichuln.
Separarse: Pentün / Wedan / (De alguien) Pentüwn.
Sepulcro: Chenque.
Sepultar: El.
Ser: Nguen / (Así) Felen / (Llevado por la corriente) Mangiñ.
Sereno: (Ser) Llakolen.
Serio: (Adj.) Ngenel / Nguenel.
Serpiente: Ihual / Filu.
Servicial: Puwenfaln.
Sesos: Müllo.
Sí: May / Mai / Felle may / Feille mai / Feyürke mai / Itróle ka.
Siempre: Rumel / (Desde y para) Rumel.
Siete: Regle.
Sífilis: Chima.
Silbar: Üwekeñen.
Silbato: (De madera) Pifilca.
Silbido: (Del viento) Würwún / Würwúün / Würwúrn / Würwürün.
Silenciosamente: (Adv) Ñochi / Ñochikechi / Ñochilka.
Silla: Wanku.
Silueta: Aiwiñ.
Similar: Reke.
Sin: (Prep) Ngenó / (Fuerza) Trellfun.
Sinceramente: (Hablar) Nordengun.
Siquiera: Rume.
Sirvienta: China.
Showman: Nütramkafe.
Sobador: (De cuero) Guirrin.
Sobrante: Petrün.
Sobrar: Petrün / Puchun.
Sobre: (Algo) Wete / Weche / Wente / Wenche / (Estar sobre algo) Senchulen / Shenchulen.
Sobrellevar: Yen / (Paciente) Kümelkayen.
Sobremanera: (Adv.) Rume.
Sociedad: (De trabajo) Lof.
Socio: Wichan.
Sofocado: (Estar) Trëfn / Trefün.
Sofocar: Ngetrün / Nguëtrun.
Sofocarse: Trefün.
Sol: Antü / Antel.
Solamente: (Adv) Müten.
Soleado: Antünguen.
Solitario: (Ser) Üwelen.
Sollozar: Nekürün / Nikürün / Nëkürün / Nikü / Eyütun.
Sólo: Kidu / Kisu / Re / (Adv) Müten / (Adv. por mi mismo) Kidutu / (Estar) Üwelen.
Soltar: Lelemen / Lelëmn / Leikümn / Müñaltun / Mëñaln / Mëñaltun / Neln / Nelemen / Neltun / Ñaytun.
Soltera: Kawchu.
Soltero: Kawchu.
Solucionar: Pepiln.
Sombra: Aiwiñ / Llawfeñ / Llawfüñ / (De un muerto) Am / Alwe / (Ponerse bajo la) Llawfeñtulen / Llawfüñtulen.
Sombrero: Chumpirú.
Son: (Ritmo, ruido) Dëngun.
Sonar: Trofntropëmn / Dëngun / (De la panza) Walwalün.
Sonido: (De agua) Traypin.
Soñador: Pewmafe.
Soñar: Pewman.
Sopa: Korü / Corü.
Soplar: Pimun.
Sorber: (Líquido) Tfüln.
Sordera: Pilungen.
Sordo: Pilu.
Sorprender: Lloftun / Tuntekun.
Sorpresa: Lloftukechi.
Sorpresivamente: (Adv) Lloftukechi.
Sortija: Yulcu / Ywëlkuq.
Sosegar: Llakoln.
Sosegarse: Llakon / Nakdwamen.
Sosiego: Tüngn.
Sostén: Retrüpeyüm.
Sostener: Nünien.
Subir: Peramen / Püramün.
Subirse: Peran.
Suburbios: (Vivir en los) Upültripalen.
Suceder: Rupan.
Sucedió: (Así) Femgen.
Suciedad: Pod.
Sucio: Pod / (Adj.) Ükaipue.
Suegra: Naneng.
Suegro: Chethkui / (De una mujer) Püñma.
Suelo: Mapu / Pülli / Tue.
Sueño: Pewma / (Premonitor) Perimontu / (Ref. a tener sueño) Umak / Umaq.
Suerte: (Negra) Curuman.
Suficiente: Feykülen.
Sufrir: Yen / (Maldades) Awüngellan / (Pacientemente) Kümelkayen.
Suicidarse: Lakon.
Sujerir: Tekudwamen.
Sujetar: Ngetrarn / Ngetrarün.
Sumamente: Rume.
Sumergido: (Estar) Ñamkëlen / Remukonkelen.
Sumergirse: Llankün / Llangkün.
Sumirse: Llangkün.
Suplicar: Llellipun / Ngillawn.
Suplir: Puümtun.
Sur: Huilli.
Surcar: Wirilun / Wirilün.
Sureño: Huilliches / Williche.
Sustento: Mongewe.
Suya: Ñi.
Suyo: Ñi.

T
Tabaco: Petrem.
Taberna: (Lugar dónde se bebe) Pütupeyüm.
Tabla: Trafla.
Tal: (Adj) Femgechi / (Vez, Adv) Katrü / Chey / Rume.
Tallo: Foron.
Talón: Rencoi / Rüngkoinamun / Rünkoynamun.
También: Ka fey / Ka.
Tambor: Cultrún / Kultrung / Ralikultrung.
Tantear: (Como ciego) Shumpátun.
Tanto: (Tiempo que no nos vemos) Fütha kuyfi.
Tapa: Takun.
Tapado: (Estar muy) Onkollkelen.
Tapar: Takun.
Taparse: Ültukënun.
Tapon: Ngethifwe.
Tarde: Nagantü / (En la tarde) Rupanantü.
Tartamudo: Quentrel / Kefell / Kefüll / Këfëll / (Adj) Ketrodengun.
Tatuaje: Kopawe.
Tatuar: Kopan.
Taza: Yihue.
Te: (Amo) Inchepoyeneimi.
Techar: Rukaln / Rukañman / (Con paja) Trongemen.
Techo: Ültu.
Tejedora: Düwekafe / Ngerekafe.
Tejer: Düwen / Ngeren.
Tejido: (Blando, suave) Pañuth.
Telar: Huitral.
Temblar: Trüntrünen / (De frío) Mülmellün.
Temblor: Nüyün.
Temer: Llükan / Llükatekun.
Temible: Yamn / Yañn.
Temor: Llüka.
Tender: Tranakenun.
Tendido: Tranalen.
Tener: Nien / (Derecho sobre un terreno) Mapun / (En abundancia) Ünüfnguien.
Teñido: Pür.
Teñidura: (Sust. el arte de la) Pürn.
Teñir: Kelüñün / (De azul o de negro) Kallfün / (De negro) Kurütun / (Lanas) Pürn.
Terminar: Wechulkan / Afel apemn.
Terminarse: Afn.
Tero: Culchreu.
Terremoto: Nüyün.
Terreno: (Preparado o cultivado) Maypu / Maipú / Mapu / Wiri-lünmapu.
Territorio: Mapu.
Terrón: Kepe.
Testículo: Ketraw.
Teta: Moyo.
Tetas: Moyo.
Tia: (Materna) Ñuke / Palu / Ñukentu.
Tibio: Allus.
Tiempito: (Adv, poco tiempo) Pichitu.
Tiempo: Llagantü / Wenu / (Adv, con el …) Mülen antü.
Tierno: (Adj.) Pellüf / Péllüf.
Tierra: Mapu / Tue / (Fértil) Ketrawe / (Adv, en la…) Maputu.
Tierras: (Bajas) Guaminí.
Tieso: Trenkül.
Tiesto: Trelëf / Trëlëf.
Tigre: Nahuel.
Timbal: Kultrun.
Timido: (Adv.) Noywa / Noiwa.
Tío: (Paterno) Malle.
Tirar: Ütrefn / (Una pers. Al suelo) Trantun / (De los cabellos) Longotun.
Tiritar: Mülmellün / Trüntrünen.
Tizón: Kothüu.
Tobillo: Pali-pali.
Tocar: Felman / (Con curiosidad) Fiñmatun / (El tambor) Kultrungtun / (La Wada) Wadatun.
Todavía: (Adv) Petu / (Estar) Mëlekan.
Todo: (Adj.) Kom.
Todos: Kake / Fill / (Adv) Itrofill / Itrokom / (Los días) Fill antü.
Tomar: Nün / Putun / Tun / (Agua) Petokon / (Sopa) Korüntun / Korütun / (Chicha) Chichatun / (El fresco) Firkütun / (Mate) Matetun / (Algo de manera muy ruidosa) Ofülketuyen.
Tono: Dëngun.
Tonto: (Adj.) Kimno / Loy / Ñoy.
Topar: Tronkün.
Toparse: Tronküntekuwun.
Torcerse: Ngeñun / Nguëñun.
Torcido: Trefül / Trëfël.
Tórtola: Maikoño.
Tos: Chafon.
Toser: Chafo.
Tostado: Kopem.
Tostar: (Maiz) Kunarken / (Harina) Mürken.
Tótem: Rewe.
Totora: Trome.
Totoral: Tromentu.
Trabajador: Küdawfe.
Trabajar: Küdawn / (Con pereza) Chöfun / Chofünguen.
Trabajo: Küdaw.
Trabajoso: Küdawngen / Küdaunguen / Newenkëlen.
Tradiciones: Admapu.
Traducir: Rulpan.
Traer: Akuln / Küpaln.
Tragar: Lemün / Lëmüm / Rulmen.
Tragedia: Lladküdengu.
Traicionero: Üñfi.
Trama: (Del tejido) Tononwitral.
Trampa: (Para cazar pájaros) Wachi.
Trancado: (Estarlo) Úküfkë.
Trance: (Entrar en) Küimin / Pewutun / (A todo…) Nguenó afél / Nguenó afélchi.
Tranquilizar: (A alguien) Llakodwameln.
Tranquilo: (Ser) Llakolen / (Estar) Paillalen.
Transformarse: (En animal) Kulliñuwün.
Transparente: (Adj.) Ailiñ.
Transportar: Puweln.
Tranquilamente: (Adv) Kümelka / Kümelkalechi.
Traquea: Huangulen.
Trasladar: Wiñamn / Wiñamtun / (Líquidos) Refun / Refün.
Tratar: (De amigo) Wenüitun.
Travieso: (Adj.) Wedwed.
Trenza: Chape.
Trenzas: Ngetro.
Trepar: Ekon / Enkon.
Tres: Küla.
Trigal: Kachillawe.
Trigo: Cachilla / Kachilla.
Trilla: (Hecha con los pies) Ñuwiñngen.
Trillar: (Con los pies) Ñuwiñn
Tripas: Küllche.
Triste: (Adv) Lladküle / Kutran duamkëlen / Láduamn / Lladkünkeni.
Trompa: Tultuca.
Trompeta: Trutruka / (Tocar la…) Trutrukan / Trutrukatun.
Tronar: Tralkan.
Tropezar: Mütrorün / Tronküntekuwun / (Llevando algo) Tranyen.
Trueno: Tralka.
Trueque: Trafkintu.
Truhán: Ayekan wentru.
Tú: Eimi.
Tuberculosis: Ancüncuchran.
Tuerto: (Adj.) Trawma / Trauma / Llumü.
Tupido: Tronge / Trongen / Trongn.
Turbarse: Ngoyman / Ñidwewn / Chürwawn.
Turbio: (Adj.) Trufüln / Trufün.
Tuya: Tami.
Tuyo: Tami.

U
Último: Iñalen.
Una: (vez) Kiñe rupachi.
Unánimemente: Kiñekenu.
Ungir: Ngelfün.
Unido: (A) Traf.
Unión: Traful.
Unirse: Trafn.
Universo: (Vía lactea) Repüapew.
Uno: Kiñe / (Entre varios) Kiñelke / Kiñelketu / (Más) Kakiñe / (Por uno) Kiñeketu / (Adv.) Winwin / Wiñwiñ.
Uña: Huilli / Wili.
Urgencia: Dwam.
Usado: Llud / Lludn.
Usar: Nengümün.
Ustedes: Eimn.
Útil: Kümen.

V
Vacilar: Ñuindwamen / (Sobre el agua) Fochentun.
Vagina: Kütre.
Vago: Chofü.
Vaho: Orken.
Valer: Fali.
Valiente: Kona.
Valle: (El) Wau.
Vanagloriarse: Malmakawn.
Vanidoso: Kawchu.
Varias: (Clases) Kákeme / Kákeumechi / Kákeumen.
Vasija: Mefeng / Metawe / Metakwe.
Vaso: Chada / Pütuye / (Para tomar agua) Petokopeyüm / (De greda) Charu.
Vasos: (Sust, de barro) Widükan.
Vasto: Ingaf.
Veces: (Adv, a veces) Katrü / Kiñekemew / Katrümel.
Vecindad: (Prep) Ina.
Veinte: Epumari.
Velar: (Algo) Lliwatun / Lliwatunien.
Vello: Kal.
Vellon: (Sust.) Weke.
Veloz: Uzi / Lef.
Vendedor: (De piedras) Miaulncurá.
Vender: Fenden / Ul / Wëln / Wëin / Ruin / Ruln / Wëltëkun.
Veneno: Fuñapu / (Mortal) Langünchewe.
Venerable: Ekufal.
Venir: Küpan / Ngepan / (A ver) Pepan / Perpan.
Venirse: Küpatun.
Ventoso: (Cuando es, está) Kürüfngen / Kürüfkelen.
Ver: Kintun / Pe / Pen / (Ir a ver) Pemen / (Algo en otra parte) Pepun / Perpun / (De lejos) Pukintun / (Lejos) Adkintun.
Verano: Ücanantü / Walüng.
Veras: (Adv, de veras) Ref / Reftu / Rëf / Rëftu.
Verdad: Mupin / (Sust) Mupiñ / (Decir la…) Mupindungu / (Adv, en verdad) Mupinkechi.
Verdadero: (Adj) Mupiñ.
Verde: Carü / Karü.
Verdoso: (Adj) Karün / Karülen / Karüngen.
Verruga: Pelleñ.
Verse: Penge.
Vertical: Retrü / (Adj.) Ünkü / Üngkü.
Vestido: Takun / (De mujer) Chamal.
Vestimenta: Tekulwun / (De mujer) Küpanm / Kepam.
Vestirse: Tekukenun / Tekun / Tekulwun / Ongkolluwn.
Vez: Nak.
Viajar: (Al extranjero) Nampelkan.
Viajero: Nampelkafe.
Vicios: (Sust.) A d.
Víctima: Awüngellan.
Victoria: ¡Kefafan!
Vida: (Sust) Mongen.
Vieja: (Fem) Kushe / Kushe domo.
Viejas: (Mujeres viejas transformadas en ballenas, transportan las almas al Wenumapu) Tempulkalwe.
Viejo: Cushe / Kushén / (Adj) Füthan / Füchán / Fücha / (Adj, algo) Wintu.
Viento: Kürüf / (Fuerte) Kürüftuku / (Arremolinado) Mewlen / (Puelche, sureste) Puiwa.
Vientre: Anka / Kalül / Pütra / Huata.
Vigilar: Llaitun / Llaituchen / Ngüneduamün / Penien.
Vincha: Trarilonco / Trarilonko / Trarülongko.
Vinchuca: Lepuvuri.
Vino: Pulcú.
Violar: (Una mujer) Nüntun / Newenman.
Violentar: Newenman / Newentun.
Violeta: Pillondeuü.
Viruela: Huincacuchran.
Visible: (Ser) Pefaln / Pefalngen.
Visión: Perimontu.
Visiones: Perimontun.
Visita: Llallitu.
Visitar: Llallitun / Ngepan / Pe / (Encaminarse para visitar) Llallitumen / Llallituyawn / Utu.
Visitas: (De todas partes) Fill epüle witran.
Vísperas: (Sust, de una fiesta) Lëpün.
Vista: (La) Kintu.
Viuda: Lanpu domo / (Que se vuelve a casar) Lanpuuma.
Viudo: Lantu / Lanpu wentru / (Que se vuelve a casar) Lanpuuma.
Víveres: Mongewe.
Vivientes: (Pers) Mongelechi che.
Vivir: Mongen / Mongeten.
Vivo: (Estar) Mongeten.
Vivora: Cho-cha / Filu.
Vívoras: (Muchas) Lincovil.
Vociferar: (Decir algo en todas partes) Piyawn.
Volador: (Referido a algo sin alas) Pinüfn.
Volar: Müpun / Müputun / Üpenen.
Volcan: Dekiñ.
Volcar: Imeln / Shëkülln.
Voltear: Larn / Larün / Trantun.
Voltearse: Shëkülluwi.
Voluntad: Pipiel.
Volver: Küpatun / (A tener algo nuevamente) Nietun / (A amar) Ayütun.
Vomitar: Rapin.
Vómito: (Causárselo a alguien) Rapiln / Rapilchen.
Vosotros: Eimn.
Voz: Dëngun.
Vuestro: Tamn.

W

X

Y
Y: Ka.
Ya: Dewman / Dew / Dewma.
Yapa: Pëñam / Yopëñ.
Yema: (Del huevo) Chodkurm.
Yerba: Kachu / Culuy.
Yerno: Chethkui.
Yo: Inche / Iñche.

Z
Zambullirse: Remun.
Zancudo: Rofi.
Zangolotear: Walwalün.
Zanjón: Lol.
Zapallo: Penca / Wada.
Zapato: Trañu / Tranu.
Zarcillos: Chawai / Chawaitu / Chawal.
Zorrino: Chingue / Chiñqe.
Zorro: Chilla / Nguru.
Zorzal: Huilqui.
Zumbar: Ponomün.